ZALESKA WOLA (ukr. Заліська Воля) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie jarosławskim. Wg Wołodymyra Kubijowicza w 1939 r. w Zaleskiej Woli mieszkało 1160 osób, w tym 1120 Ukraińców, 10 rzymskich katolików posługujących się na co dzień językiem ukraińskim (tzw. łacinników) i 30 Żydów.

HISTORIA

DOKUMENTY
Fragment sprawozdania „Wisti z terenu” z 18 kwietnia 1945 r.
[…] marca 1945 r. Podczas obławy w Zaleskiej Woli polska milicja znalazła kryjówkę, gdzie zastrzelił się świadomy Ukrainiec, aby nie oddać się żywym w ręce wroga. U gospodarza, gdzie była kryjówka, zastrzeliła sama milicja. […]
Źródło: Wytiah iz „Wistej z terenu” pro antyukrajinśki akciji polakiw na Hrubesziwszczyni w berezni1945 r. w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 861. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

WSPOMNIENIA

Fragment wspomnień Iwana Pawłyka o mordzie na Ukraińcach w Zaleskiej Woli dokonanym przez bandy z sąsiednich wsi polskich

            […] Zaleska Wola w szczególny sposób narażona była na polskie ataki, ponieważ sąsiednie wioski zostały prawie zupełnie ograbione już pod koniec 1944 r., a u nas jeszcze zostały krowy i konie, jakieś rzeczy po skrzyniach. Jednak i to miało przepaść wraz z ludźmi – tak zamierzali uczynić Polacy.

            Zbliżała się Wielkanoc 1945 r. U nas nie mogła ona być wesoła. Ludzie wiedzieli o mordach dokonanych przez bandę „Wołyniaka” w Piskorowicach, Dobczy i Dobrej. Niedawno usłyszeliśmy o strasznych mordach w Bobrówce, Laszkach i Miękiszu Starym, gdzie na folwarku banda odcinała ludziom języki i uszy, wydłubywała oczy, gwałciła kobiety, a potem odcinała piersi, aby w końcu dobić żywego trupa. Na ten folwark przywożono ludzi także z sąsiednich wsi. […]

            Z samego rana [w sobotę wielkanocną w 1945 r.] między Mełechami a lasom Kopań rozległy się strzały, następnie słychać było bicie dzwonów alarmowych całej wsi. Ludzie zaczęli uciekać na wschód. [Dowódca samoobrony] „Bajda” od razu dał rozkaz szykować się do ataku na Polaków. Widać było, że Polacy już są we wsi, wchodząc prawdopodobnie nie drogą, a leśnym gąszczem od zachodu, dzięki czemu ominęli wszystkie nasze stójki. Na domach ukazał się ogień. […] Po [walce i] powrocie kuszcza do wsi dowiedzieliśmy się, że Polacy zamordowali pięcioro małych dzieci i pięć kobiet. Stało się to w domu Mełechów, gdzie padła kobieta z dwojgiem dzieci oraz w drugich Mełechów – tam padła młoda kobieta z dwojgiem dzieci. W domu Mykoły Mełecha jego żonę zastrzelili na płycie kuchennej, synową na dzieżce, jej córkę na łóżku, wszystkie zajęte były swoją pracą. Ciężko zranili Polacy Katerynę Szczurko, zwaną Onyszczaczką, pochodzącą z Młynów. Karmiła piersią dziecko, gdy kula przeszła dziecku przez pachę poniżej brzucha, a matce przez piersi.  Jej starsza córka spała w łóżku, gdy kula przeszyła jej ramię, zadając dosyć ciężką ranę. Po rozstrzelaniu ich Polacy podpalili dom, lecz uratowała ich sąsiadka, ukryta za gałęziami Kateryna Stasik. […]

            Polacy pokazali, co umieją, już na Babiakach podczas obławy. Na przykład w młynie wodnym w koszach na mąkę schowali się dwaj kilkunastoletni chłopcy i jeden mężczyzna. Zostali znalezieni i na miejscu zakłuci bagnetami. Byli to S. Fedak, I. Iwaszko, a mężczyzna pisał się Fed’ko Krupa. […]

Ofiary Zaleskiej Woli

Ludność cywilna

[…]

Rok 1945

1. Bułat Dmytro – s. Fedora, ur. w 1927 r., zamordowany przez Polaków;
2. Bułat Petro – s. Fedora, ur. w 1924 r., brat wymienionego wyżej, zamordowany przez Polaków;
3. Kril Marija – ona Fedora Krila, ur. w 1909 r., zamordowana prze Polaków 19 stycznia;
4. Kic Mykoła – s. Maksyma, ur. w 1908 r., zamordowany przez Polaków;
5. Mełech Anna – synowa Mykoły Mełecha [do Lisika], zamordowana rano w sobotę wielkanocną w czasie napadu polskiego podziemnego oddziału zbrojnego pod prawdopodobnie pod dowództwem „Wołyniaka”;
6. Mełech – imię nieznane, kilkumiesięczne dziecko, zamordowane w kołysce w tym samym czasie i w tych samych okolicznościach, jak wyżej;
7. Mełech – imię nieznane, żona Mykoły Mełecha-Lisika, ur.około 1885 r., zamordowana w tym samym czasie i w tych samych okolicznościach, jak wyżej;
8. Mełech – imię nieznane, dziecko córki Jewy Mełech, lat około 2–4, zamordowane w tych samych okolicznościach, jak wyżej;
9. Mełech – imię nieznane, dziecko córki Jewy Mełech, lat około 2–4, zamordowane w tych samych okolicznościach, jak wyżej;
10. Mełech – córka Jewy, ur. około1915 r., matka wymienionych wyżej dzieci, zamordowana w takich samych okolicznościach, jak wyżej;
11. Mełech – imię nieznane, córka Mykoły Mełecha-Lisika, ur. około 1915 r., zamordowana w takich samych okolicznościach, jak wyżej;
12. Mełech – dziecko wymienionej wyżej, zamordowane w takich samych okolicznościach, jak wyżej;
13. Mełech – dziecko wymienionej wyżej, lat 1–3, zamordowana w takich samych okolicznościach, jak wyżej;
14. Mełech Tetiana – córka Mykoły Mełecha-Lisika, ur. około1920 r., zamordowana w takich samych okolicznościach, jak wyżej;
15. Charysz Petro – ur. w 1897 r., zamordowany przez Polaków w kwietniu;
16. Chromy Iwan – ur. około 1885 r., zamordowany przez Polaków 18 stycznia 1946 r.

            Rok 1946

1. Dyhiń Andrij – s. Fedora i Anny, ur. w 1925 r., zamordowany przez Polaków prawdopodobnie 27 marca;
2. Ołeksander – imię nieznane, mężczyzna pochodzący z Połtawy, ur. około 1920 r., zamordowany przez Polaków wraz z wymienionym wyżej;
3. Iwaszko Iwan (we wsi zwany Pełech) – ur. w 1928 r., mieszkaniec przysiółka Babiaki, zamordowany przez Polaków 9 kwietnia;
4. Ilasz Jurij (we wsi zwany Kul) – s. Pańka, ur. około 1909 r., mieszkaniec przysiółka Chałupki, zamordowany przez Polaków 9 kwietnia;
5. Kolasa Iwan – mieszkaniec wsi Chotyniec, ur. około 1900 r., zamordowany przez Polaków 9 kwietnia;
6. Mełech Anna – c. Fedora i Mariji, ur. w 1921 r., zamordowana na wiosnę;
7. Fedak Stepan – s. Iwana, ur. w 1927 r., mieszkaniec [przysiółka Babiaki, zamordowany przez Polaków 9 kwietnia;
8. Chita Fedir – s. Fedora, ur. w 1919 r., mieszkaniec przysiółka Babiaki, zamordowany przez Polaków 9 kwietnia;

Rok 1947

1. Mełech Marija – żona Fedora, ur. około 1880 r., zamordowana przez Polaków na wiosnę;
2. Jasiw Anastazija – żona Hryhorija, ur. około 1870 r., znaleziona we własnym domu wraz z mężem w stanie rozkładu ciała, zamordowana prawdopodobnie przez polskich rabusiów;
3. Jasiw Hryhorij (we wsi zwany Skipko) – ur. około 1885 r., znaleziony wraz z wymienioną wyżej swoją żoną po wysiedleniu Ukraińców latem 1947 r.

Rok 1948

1. Babiak Anna (we wsi zwana Cwak) – ur. około 1900 r., zamordowana latem przez polskiego nasiedleńca przy drodze Nowy Pryhin. […]

Źródło: Spohad Iwana Pawłyka, w: 1947 Propamiatna Knyha, pod red. B. Huka, Warszawa 1997, s. 247–257.

Fragment wspomnień Kateryny Koreń o mordach na Ukraińcach w Zaleskiej Woli dokonanych przez formacje zbrojne Rzeczpospolitej  Polskiej

            […] Po okupacji niemieckiej Polacy ze swej strony także nie oszczędzali ludzi, bili, rabowali, szukali banderowców w komorach i skrzyniach, a w czasie każdej obławy były ofiary w ludziach. Na same święta wielkanocne, w Wielką Sobotę od lasu Nywy wjechała polska obława, zabijając kobiety w domach i na podwórzach. Powyrzucali paschy przygotowane na święta. Kateryna Illasz trzymała dziecko na rękach – matkę zabili, a dziecko, chłopca, starszy brat schowany pod łóżkiem wciągnął do siebie i tak uratował. Obydwaj przeżyli.

            Następnym razem zamordowani zostali Iwan Hadewycz, Charysz, Chromy. Jeszcze innym Iwaś Bohun i chłopak z podziemia „Maj”. Nie pamiętam wszystkich, jednak ten „polski naród bez skazy wybrany przez Boga” nie szczędził nikogo. […]

Źródło: Spohad Kateryny Koreń (diwocze prizwyszcze Dmytryszyn) narodżenoji 1926 roku w Zaliśkij Woli  Jarosławśkoho powitu, w: 1947 Propamiatna Knyha, pod red. B. Huka, Warszawa 1997, s. 246.

CERKIEW
Monumentalna drewniana świątynia pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Pańskiego, zbudowana w 1885 r., została rozebrana w latach 50. XX w. Cerkwisko zabudowane zostało przez wzniesiony w 1978 r. w ciągu jednej doby drewniany kościół rzymskokatolicki o powierzchni 108 m kw. [Szypuła, 219].

CMENTARZ przycerkiewny