ВАРА (pol. Wara) – do 1945 r. wieś polsko-ukraińska w powiecie brzozowskim. W 1939 r. liczyła 1270 mieszkańców: 350 Ukraińców (w tym 330 polskojęzycznych), 900 Polaków, 20 Żydów [Kubijowycz 1983, 108].

HISTORIA

Wiek XIX

Ilość wiernych grekokatolików w Warze należącej do parafii w Hłudnie wg schematyzmów cerkiewnych: w 1879 r. – 287; w 1909 – 342; w 1930 – 365; w 1936 – 361 [Jarosławszczyna i Zasiannia…. s. 188].

Wiek XX

W czasie deportacji obywateli-Ukraińców z RP do Ukraińskiej SRR w 1945 roku na 25 rodzin ukraińskich 17 przeniosło metryki z parafii greckokatolickiej do rzymskokatolickiej [Pisuliński 2009, 282], co oznaczało ich polonizację. Jan Pisuliński w innym miejscu zapomniał o tych 17 rodzinach i stwierdził, że „prawie nikt” z Ukraińców nie wyjechał z Wary do USRR [ 484]. Wydaje się jednak, że do USRR przed terrorem mogło uciec ze wsi 8 rodzin, a pozostałe 17 nie miały powodu, aby uciekać, gdyż jako rzymscy katolicy deportacji i innym formom prześladowania nie podlegali.

W 1947 roku deportacja o kryptonimie „Wisła” nikogo z mieszkańców wsi nie objęła (dziś we wsi mieszka kilkadziesiąt osób o ukraińskim rodowodzie). Jan Pisuliński uważał, że rodziny ukraińskie zostały w 1947 roku pominięte [Pisuliński 2017, 208], jednak w świetle jego danych z wcześniejszej książki o deportacji do USRR w 1945 roku stwierdzenie o pominięciu Wary w 1947 roku nie powinno mieć miejsca: te rodziny już od 2 lat oficjalnie jako ukraińskie nie istniały, więc pominięcie nie nastąpiło.

DOKUMENTY

KOMENTARZE

Informację o 330 Ukraińcach posługujących się w 1939 roku co dzień językiem polski Wołodymyr Kubijowycz uzupełnił w przypisie przypuszczeniem, że przed 1918 rokiem zapewne rozmawiali oni językiem ukraińskim. Zmiana języka przez tak wielką ilość osób w ciągu 20 lat wydaje się jednak nieporozumieniem. W odniesieniu do innych wsi w sąsiedztwie Wary Kubijowycz taką uwagą opatrzył też Wydrną [s. 108], gdzie za czasów Monarchii Habsburgów całe 100 mieszkańców mogło mówić po ukraińsku, by w 1939 roku całość, także najstarsze pokolenie, przejść na polski, co wydaje się nietrafnym uogólnieniem lub miejscowy informator Kubijowycza przytoczył złe informacje. Nie wiadomo też do końca, jak rozumieć ten przypis: przy Warze dotyczy całej wsi, przy Wydrnej tylko cyfry 100 Ukraińców. Pomimo zastosowania przez geografa ukraińskiego dookreślenia narodowości przy pomocy kryterium językowego (polskojęzyczność) w lutym 1945 roku tamtejsze władze administracyjne RP nie miały wątpliwości, że w Warze 329 osób to Ukraińcy [Pisuliński 2009, 279-280]. Istnieje też możliwość pytania o to, na podstawie jakiego kryterium w miejscowości o ruskim rodowodzie kulturalnym wyodrębnił owych 900 Polaków, czy kryterium języka i wyznania można uznać za definitywne. Gdyby dostępne były dane niemieckie, kto wie, czy część z nich nie miała kennkart z literą „U”, a część z zaklasyfikowanych jako Ukraińcy – z „P”, gdyż tożsamość w okresie niestabilności niekiedy ulega zmianie.

Swoją drogą: sytuacja z cerkwią greckokatolicką (zob. niżej) to metafora warskich tożsamości i wpływających na nią czynników.

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

Wyniki monitoringu z kwietnia 2021 roku.

CERKIEW

Tablica informacyjna na cerkwi informowała w kwietniu 2021 roku, że budowa to: „Przebudowa dawnej cerkwi greckokatolickiej na kaplicę cmentarną w Warze”. Przebudowa polega na wbudowaniu w cerkiew ścian kaplicy cmentarnej z pustaka. Oznacza to zniszczenie jej historycznego wnętrza. Z zewnątrz budowla zachowa (częściowo, gdyż nie przywrócono przedwojennej kopuły) dawny wygląd, wewnątrz będzie czymś zupełnie innym.

CMENTARZ