Stare Sioło* | APOKRYF RUSKI

СТАРЕ СЕЛО (pol. Stare Sioło) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie lubaczowskim. W 1939 r. liczyło 3380 mieszkańców, w tym 2630 Ukraińców, 60 Polaków (w tym 30 kolonistów), 590 rzymskich katolików posługujących się językiem ukraińskim, 100 Żydów [Kubijowycz, 47].

DOKUMENTY

Fragment wspomnień Myrona Iwanowycza Łychacza o mordzie na Ukraińcu Wasyle Mykycie w Starym Siole dokonanym przez członków Milicji Obywatelskiej Rzeczpospolitej Polskiej

Pod koniec 1944 r. Polacy utworzyli w naszej wsi posterunek polskiej policji, około 20 milicjantów ulokowało się w kancelarii wiejskiej. Zabierali młodych Ukraińców i znęcali się nad nimi, jak mogli. Pewnego razu złapali Dmytra Panasa i Wasyla Mykytę. Wasyla zamordowali, a Dmytra wypuścili ledwie żywego.

Źródło: Łychacz M.I., Pereżywannia simji Łychacziw zi Staroho Seła, w: Nasz kraj Lubacziwszczyna, nr 2, Lwiw 2001, s. 79–80.

Przysiółek Jalina

Grudzień 1945 r. [?], [m.p.] – Fragment opracowania referenta OUN Mychajły Borysa „Żana” o mordzie na Ukraińcu Stepanie Harasymowyczu

[…] 10 III 1945 roku MO z Zalesia w ilości 10 osób zabiła wieśniaka Stepana Harasymowycza liczącego 45 lat, bo podejrzewała go o członkostwo w UPA. […]

Oryginał, maszynopis. AIPN Rz 072/1, t. 23, Jałyna, k. 335.

Fragment sprawozdania „Wisti z terenu” z 18 kwietnia 1945 r.

[…] marca 1945 r. Po akcji polska milicja przyjechała do Starego Sioła, gdzie zabiła 20 osób (wśród nich kobiety i dzieci). […]

Źródło: Wytiah iz „Wistej z terenu” pro antyukrajinśki akciji polakiw na Hrubesziwszczyni w berezni1945 r. w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 861. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

Przysiółek Lipina

Fragment sprawozdania „Wisti z terenu” z 18 kwietnia 1945 r.

[…] kwietnia 1945 r. Polska milicja zastrzeliła w Lipinie uciekającego w kierunku lasu gospodarza. […]

grudzień 1945 r. [?], [m.p.] – Fragment sprawozdania referenta Mychajła Borysa „Żana” o mordach na Ukraińcach w Starym Siole

[…] 29 grudnia 1944 r. miejscowa MO zaaresztowała wieśniaka Zawadę Dmytra, lat 25, aresztant zaginął bez wieści.

2 stycznia 1945 r. miejscowa MO zaaresztowała, a następnie zamordowała wieśniaka Mykytę Wasyla – lat 37.

19 stycznia 1945 r. ci sami zaaresztowali i zamordowali wieśniaka Łychacza Stepana – lat 42.

5 lutego 1945 r. MO zaaresztowała wieśniaka Łychacza Teodora – lat 60. Aresztant zaginął bez wieści.

28 marca 1945 r. miejscowa MO i z okolicznych posterunków w ilości 50 osób przeprowadziła akcję terrorystyczną na wieś. Podczas akcji zamordowali następujących wieśniaków-Ukraińców:

Dubyk Wasyl – lat życia 44;
Kozak Iwan – lat 23;
Kozak Lulija – lat 5;
Łyczacz Matwiju – lat 60;
Łychacz Jurij – lat 39;
Łychacz Jarosław – lat 8;
Łoziak Stepan – lat 36;
Oreńczak Iwan – lat 17;
Petraszko Teodor – lat 55;
Proń Kateryna – lat 75;
Repeta Iwan – lat 40;
Sosnowa Jewa – lat 67;
Tereszko Petro – lat 49;
Tuczak Wasyl – lat 57;
Czała Kateryna – lat 23;
Czały Wasyl – lat 45.

Razem: zamordowanych 17, mężczyzn 14, kobiety 3, 2 dzieci do lat 15 (16 przez MO); aresztowanych 2 mężczyzn (przez MO). […]

Źródło: Informacija pro ukrajinśki seła ta jich meszkanciw, szczo postradały w rezultati polśkych napadiw, w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 927, 926. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

Fragment wykonanego przez referenta OUN „Borysa” spisu 22 Ukraińców zamordowanych przez członków MO i żołnierzy WP w Starym Siole

Spis [ofiar] terroru od 1 lipca 1944 roku do 31 marca 1946 roku

Stare Sioło: ofiary w ludziach i następstwa polskiego terroru bolszewickiego

Mykyta Wasyl – Ukrainiec, lat 35, aresztowany przez MO, mocno pobity i przetrzymywany 2 dni, z połamanymi rękoma, dnia 1 I 1945 roku zabity strzałem w głowę;
Zwir Jurij – Lichacze, Ukrainiec, lat 20, zabity przez MO ze Starego Sioła 2 II 1945 roku na Lichaczach;
Łychacz Stepan – Tereszki, aresztowany przez MO ze Starego Sioła, mocno pobity i zastrzelony w połowie lutego w Starym Siole;
Orenczak Iwan – Ukrainiec, lat 17, zabity przez MO ze Starego Sioła 27 III 1945 roku;
Sosnowa Kateryna – „”, lat 65, „”,
Dubyk Wasyl – „”, lat 40, „”,
Czelij Wasyl – „”, lat 42, „”,
Czelij Kateryna – „”, lat 35, „”,
Kozak Iwan – „”, lat 32, „”,
Kozak Julija – „”, lat 2, „”,
Barysko Wasyl – „”, lat 35, „”,
Łychacz Jurij – „”, lat 38, „”,
Łychacz Jarosław – „”, lat 7, „”,
Rapita Iwan – „”, lat 35, „”,
Łozyk Stepan – „”, lat 32, „”,
Tuczak Wasyl – – „”, lat 48, „”,
Mech Teodor – „”, lat 65, „”,
Proć Kateryna – „”, lat 70, „”,
Petraszko Teodor – „”, lat 60, „”,
Łychacz Matwij – „”, lat 55, „”,
Łychacz Marija – Lichacze, Ukrainka, lat 25, zabita przez WP w czerwcu 1946 roku;
Maczuha Marija– Lichacze, Ukrainka, lat 24, zabita przez WP w czerwcu 1946 roku; […]

Oryginał, rękopis. AIPN Rz 072/1, t. 23, Stare Seło. Spys teroru wid 1 VII 1944 – 31 III 1947 r., k. 372.

WSPOMNIENIA

Fragment wspomnień Hanny Dudy o mordzie członków MO na ponad 17 Ukraińcach w Starym Siole

[…] W 1944 roku Sowieci oddali tymczasowo władzę Polakom, aby ci rozprawiali się z ukraińskimi powstańcami. W marcu 1945 roku polska policja napadła na Stare Sioło. Ludzie uciekali do lasu, a jeśli ktoś nie zdążył, został zastrzelony. Mój tato Wasyl Harasymowycz, uciekając ze swego podwórza do lasu, krzyknął do sąsiada, Jurka Łychacza (Jackiwa) stojącego koło studni ze swym 9-letnim synem: „Uciekaj ze mną!”. Sąsiad odpowiedział: „Mnie tu nie było, przyszedłem dopiero z niewoli, nic nie wiem, więc nie mama powodu uciekać”. A gdy przyszła polska policja, nie pytała, czy on „wie czy nie wie”, a od razu rozstrzelali razem z synem. […]

Tego strasznego marcowego dnia w 1945 roku polscy szowiniści zabili naszej wsi ponad 17 Ukraińców, którzy przeważnie polityką się zajmowali zupełnie. Zapamiętałam jedynie następujących współmieszkańców:

Łychacz Jurko – ur. w 1905 r.,
Łychacz Jarosłąw – ur. w 1936 r. (Jackiwowie),
Czelij Wasyl – ur. w 1902 r.,
Czelij Kateryna – ur. w 1908 r. (Warcabowie),
Sosnowa Ksenia – ur. w 1872 r.,
Dubyk Wasyl – ur. w 1900 r.,
Kozak Iwan – ur. w 1914 r.,
Czerepaka Stepan – ur. w 1905 r.,
Tuczak Wasyl – ur. w 1889 r.,
Mech Teodor – ur. w 1870 r.,
Proń Marija – ur. w 1866 r. […]

Źródło: H. Duda, Moje ridne Stare Seło na Lubacziwszczyni, „Wisnyk Lubacziwszczyny” 2002, nr 6, s. 41–43.

Fragment wspomnień Romana Karchuta o mordzie członków MO i bandytów z polskiej wsi na Stepanie Harasymowyczu, Ukraińcu w Starym Siole

[…] Ranek 1 marca wypadł we wsi Jalina na Lubaczowszczyźnie pochmurny, odpychający i zimny. Od strony sąsiedniej wsi Lipina sunęła do [Lipiny] czarna chmura śniegu, a za nią podobnie czarna i straszna kolumna polskich policjantów i rycerzy z organizacji bandyckiej „batalionów chłopskich”. […] 27-letni Stepan Harasymowycz zdecydował ukryć się w stodole […]. Wraz z nim, aby nie wpaść w ręce złym ludziom, poszedł stryj Hryć […]. Po pewnym czasie nieproszeni goście jak zdziczałe psy wdarli się na podwórze. Zabrali wszystko, co spodobało się im jako lepsze i zaczęli szukać młodego gospodarza. […]. Dalej stryj Hryć opowiadał: „Gdy z zapola wyciągnęli Stepana, zaczęli go strasznie bić. Na błagania, że nic nie jest winien, że nie zajmuje się polityką, dowódca rycerzy krzyknął: „Ty dzisiaj może i nie winien, szelmo banderowska, a co będziesz robić jutro, nie wiem? Weźmiesz broń do ręki i będziesz zabijać naszych kolegów. Nie będzie tego! Skonasz dzisiaj! Siekierę, koledzy, ja mu uczynię wesele!”.

Po tych słowach wiejski Polak Belweder wyskoczył na dwór, wziął z drewutni siekierę i dał starszemu katowi. Stryj słyszał, jak oprawiali Stepana: rzucili go na ziemię, na jego bezbronne ciało padało wiele głuchych uderzeń, rąbali go, słyszał krzyki i jęki, stękanie, w końcu głos zupełnie zamarł. Porąbali mu ręce, nogi, na koniec odrąbali głowę. […]

Źródło: R. Karchut, Spohady pro rodynu Kaczmariw z Jałyny, „Wisnyk Lubacziwszczyny” 2003, nr 9, s. 43–46.

KRZYŻE