СТАРЕ МІСТО (pol. Stare Miasto) – do 1947 r. wieś polsko-ukraińska w powiecie łańcuckim. W 1939 r. liczyła 1380 mieszkańców:  460 Ukraińców (w tym 440 polskojęzycznych), 360 Polaków, 70 Żydów [Kubijowycz 1983, 110].

HISTORIA

Po wojnie Stare Miasto stało się areną mordów na Ukraińcach. Dokonywali ich polscy sąsiedzi, często związani z NZW. Brak danych o deportacji części mieszkańców Ukraińców do Ukraińskiej SRR w latach 1944–1945. W 1947 r. deportacja o kryptonimie „Wisła” już nie miała we wsi miejsca.

DOKUMENTY

14 lutego 1945 r., Leżajsk – Fragment zawiadomienia kierownika Oddziału Śledczego komisariatu MO w Leżajsku dla Prokuratury Okręgowej w Rzeszowie o mordzie na  Ukraińcu Myronie Wańczyku

Wańczyk Miron, urodzony 13 VII 1924 r. w Starym Mieście (co stwierdzono na podstawie dokumentów), syn Teodora i Katarzyny Muskus, stanu wolnego, narodowości ukraińskiej. wyznania greckokatolickiego, zamieszkały w Starym Mieście nr 266, gmina Kuryłówka, powiat Łańcut.

            W krytycznym dniu, tj. 8 II 1945 r., około godz. 22. przebywał denat w mieszkaniu swojej chrzestnej matki Bak Pauliny w Starym Mieście nr 39. W tym czasie wszedł do mieszkania Bak Pauliny młody osobnik, ubrany w kurtkę zielonego koloru oraz granatowe spodnie i zapytał się denata, czy jest Wańczykiem Myronem. Na twierdzącą odpowiedź osobnik ów zażądał od niego rzekomo wydania koni. Ponieważ Wańczyk odpowiedział, że koni nie ma, rozkazał mu wyjść z domu, po czym pozostałe w domu Bak Paulina i jej służąca usłyszały dwa wystrzały. Po upływie pół godziny wpadł do mieszkania ojciec zabitego Teodor Wańczyk i oświadczył, że syn jego leży zabity na podwórzu koło drzwi domu, zaś on sam zbiegł ze swego domu, gdyż ci sami bandyci przyszli do jego mieszkania z zamiarem rabowania i chcieli go zastrzelić.

            Po oględzinach stwierdzono, że napastnicy (było ich prawdopodobnie około czterech) zastrzelili Wańczyka Mirona z broni krótkiej, znaleziono łuski z angielskich naboi Sten, po czym udali się do mieszkania rodziców zabitego, zrabowali wszystkie rzeczy oraz parę koni, po czym odeszli w niewiadomym kierunku. Obecnej w domu matce zabitego Katarzynie, napastnicy po wydaniu przez nią kluczy nic nie robili, do ojca jednak strzelali, ten zaś wyskakując oknem uciekł. Kula skierowana do niego wybiła otwór w górnej szybie okna.

Oryginał, maszynopis. AIPN Rz 046/931, k. 2.

MATERIAŁY historyczne

Wyciąg z artykułu Romana Bazyłewycza o Ukraińcach zamordowanych w Starym Mieście przez członków NZW i bandytów

Baczyński Jan (Бачинський Іван), mieszkaniec Starego Miasta, w czasie okupacji nauczyciel w ukraińskiej szkole podstawowej w Leżajsku i Starym Mieście, zamordowany w 1944 r.
Baczyński Roman (Бачинський Роман), mieszkaniec Starego Miasta, w czasie okupacji nauczyciel w ukraińskiej szkole podstawowej w Leżajsku i Starym Mieście, zamordowany w 1944 r.
Bak Aleksandra (Бак Олександра), panieńskie nazwisko Wańczyk, żona Teodora Baka, zamieszkała na Starym Mieście, zamordowana w 1944 r.

Bak Paulina (Бак Павлина), żona Wasyla Baka, mieszkanka Starego Miasta, zamordowana w 1944 r., po przejściu frontu.
Bak Teodor (Бак Федір), syn Pauliny i Wasyla Baków, zamordowany w 1944 r. Pochowany na cmentarzu przy cerkwi w Starym Mieście.
Bak Wasyl (Бак Василь), rolnik ze Starego Miasta, zamordowany w 1944 r.

Federkiewicz Anna (Федеркевич Анна), lat 31, nazwisko panieńskie Gwoździk, żona Tadeusza Federkiewicza, zamieszkała na Starym Mieście, zamordowana 17 lutego 1945 r.

Federkiewicz Olga (Федеркевич Ольга), lat 24, córka Piotra Federkiewicza, zamordowana w lutym 1945 r. razem z Marią i Włodzimierzem Kiszakiewiczami oraz Olgą Wańczycką w drodze do wsi Dębno.

Federkiewicz (Федеркевич), imienia nie ustalono, lat 1, córka Tadeusza i Anny Federkiewiczów ze Starego Miasta, zamordowana 17 lutego 1945 r.

Gwoździk Agnieszka (Гвоздик Аґнєшка), lat 76, matka Ignacego Gwoździka, mieszkanka Starego Miasta, zamordowana w ramach mordu na rodzinie Gwoździków 17 lutego 1945 r., spoczywa na cmentarzu przycerkiewnym w Starym Mieście.
Gwoździk Aleksander (Гвоздик Олександр), lat 13, syn Ignacego Gwoździka, mieszkaniec Starego Miasta, zamordowany podczas mordu zbiorowego na rodzinie Gwoździków 17 lutego 1945 r., pochowany na cmentarzu przycerkiewnym w Starym Mieście.
Gwoździk Ignacy (Гвоздик Ігнатій), lat 48, rolnik zamieszkały w Starym Mieście, zamordowany pod czas mordu zbiorowego na rodzinie Gwoździków 17 lutego 1945 r., pochowany na cmentarzu przycerkiewnym w Starym Mieście.
Gwoździk Klementyna (Гвоздик Климентина), zamieszkała na Starym Mieście, zamordowana podczas mordu zbiorowego na rodzinie Gwoździków 17 lutego 1945 r., spoczywa na cmentarzu przycerkiewnym w Starym Mieście.
Gwoździk Maria (Гвоздик Марія), lat 11, córka Ignacego Gwoździka, zamordowana pod czas mordu zbiorowego na rodzinie Gwoździków 17 lutego 1945 r., spoczywa na cmentarzu przycerkiewnym w Starym Mieście.
Gwoździk Stefania (Гвоздик Стефанія), lat 25, zamordowana podczas mordu zbiorowego na rodzinie Gwoździków 17 lutego 1945 r., spoczywa na cmentarzu przycerkiewnym w Starym Mieście.

Kowal Antoni (Коваль Антоній), lat 34, syn Jana, rolnik w Starym Mieście.
Kozak Bazyli (Козак Василь), zamieszkały w Starym Mieście.
Kuchyt Anastazja (Кухит Анастазія), zamieszkała w Starym Mieście.
Kuchyt Antoni (Кухит Антоній), zamieszkały w Starym Mieście.
Kuchyt Ignacy (Кухит Ігнатій).
Kuchyt Irena (Кухит Ірина), lat 17, córka Wasyla Kuchyta, zamieszkała w Starym Mieście, zamordowana w lutym 1945 r.
Kuchyt Jaroslaw (Кухит Ярослав), lat 10, syn Wasyla Kuchyta, brat Ireny Kuchyt, zamieszkały w Starym Mieście, zamordowany w lutym 1945 r.
Kuchyt Stefania (Кухит Стефанія), lat 45, zamieszkała w Starym Mieście,żona Wasyla Kuchyta, zamordowana wraz z mężem w lutym 1945 r.
Kuchyt Wasyl (Кухит Василь), lat 45, rolnik ze Starego Miasta, zamordowany w lutym 1945 r. razem z żoną.

Ożga Klementyna (Ожґа Клементина), lat 40, zamieszkała w Starym Mieście, zamordowana w styczniu 1945 r.

Pypka Maria (Пипка Марія), mieszkanka Starego Miasta.
Ramza (Рамза), imienia i czasu mordu nie ustalono, mieszkaniec Starego Miasta.
Rumierz Aleksander (Румеж Олександр), lat 28, brat Eugenii Rumierz, rolnik ze Starego Miasta, zamordowany w lutym 1945 r.
Rumierz Antoni (Румеж Антоній), lat 50, rolnik ze Starego Miasta, nazywany “Szpilka”, zamordowany w 1944 r.
Rumierz Eugenia (Румеж), lat 30, żona rolnika za Starego Miasta, zamordowana w lutym 1945 r.
Rumierz Jan (Румеж Іван), lat 50, rolnik, nazywany “Jacek”, zamieszkały w Starym Mieście, zamordowany w 1945 r., prawdopodobnie z żoną i córką.
Rumierz Julia (Румеж Юлія), córka Jana Rumierza, zamordowana prawdopodobnie wraz z rodzicami w lutym 1945 r.
Rumierz Rozalia (Румеж Розалія), żona rolnika Jana Rumierza ze Starego Miasta, zamordowana w 1945 r., prawdopodobnie z mężem i córką.
Rumierz, imienia nie ustalono (Румеж), matka Eugenii Rumierz, żona rolnika ze Starego Miasta, lat 56, zamordowana w 1945 r.
Rumierz, imienia nie ustalono (Румеж), chłopka, żona Antoniego Rumierza, zamordowana w 1944 r.
Rumierz (Румеж), imienia nie ustalono, córka Eugenii Rumierz ze Starego Miasta, zamordowana razem z matką i siostrą w lutym 1945 r.
Rumierz (Румеж), imienia nie ustalono, córka Eugenii Rumierz ze Starego Miasta, zamordowana razem z matką i siostrą w lutym 1945 r.
Rup Klara (Руп Клара), lat 60, teściowa leżajskiego fotografa Stefana Ożgi, żona rolnika ze Starego Miasta.
Sajdłowski Michał (Сайдловський Михайло), zamieszkały w Starym Mieści.
Sarzyńska, imienia nie ustalono, z domu Nakoneczna, siostra Aleksandry, żony W. Masika, zamordowana w Sieniawie razem z rodziną w 1945 r. przez bojówkę wysłaną z Leżajska.

Słaby Aleksander (Слабий Олександр), rolnik ze Starego Miasta, zamordowany w 1944 r.

Szostak Emilian (Шостак Омелян), lat 24, brat Eugeniusza Szostaka, stolarz, zamieszkały w Starym Mieście.
Szostak Eugeniusz (Шостак Євген), rolnik ze Starego Miasta.
Szostak Helena (Шостак Галина), lat 50, matka Eugeniusza i Emiliana Szostaków, rolniczka ze Starego Miasta.

Wań Ksawery (Вань Ксаверій), rolnik ze Starego Miasta.
Wań Leon (Вань Лев), lat 24, syn Wasyla Wania, zamordowany w 1944 lub 1945 r.

Wańczyk Franciszka (Ванчик Францішка), mieszkanka Starego Miasta.
Wańczyk Leon (Ванчик Лев), mieszkaniec Starego Miasta.
Wańczyk Michał (Ванчик Михайло), mieszkaniec Starego Miasta.
Wańczyk P. (Ванчик П.), mieszkaniec Starego Miasta.
Wańczyk Wojciech (Ванчик Войцех), zamordowany we wsi Maleniska.
Waśko Jan (Васько Іван), rolnik z Łukowej.
Wawraszko Mikołaj (Ваврашко Микола), rolnik ze Starego Miasta, zamordowany w 1944 r. z synem Romanem i żoną Stefanią.
Wawraszko Roman (Ваврашко Роман), syn Stefanii i Mikołaja Wawraszków, zamordowany w 1944 r. z ojcem i matką.
Wawraszko Stefania (Ваврашко Стефанія), żona rolnika ze Starego Miasta Mikołaja Wawraszki, zamordowana w 1944 r. z mężem i synem.
Władyka Anastazja (Владика Анастазія), mieszkanka Starego Miasta, córka Antoniego Władyki, siostra S. Władyki.
Władyka Stefania (Владика Стефанія), mieszkanka Starego Miasta, córka Antoniego Władyki.

Zełeniuch Michał (Зеленюх Михайло), lat 45, zamieszkały na Starym Mieście, zamordowany w lutym 1945 r.

Źródło: R. Bazyłewycz, Ukrajinśki żertwy Łeżajśka, opr. B. Huk, „NS” 2011, nr 9, s. 9; nr 10, s. 9.

KOMENTARZE

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

Wyniki monitoringu z 2005 roku.

CERKIEW

DZWONNICA

CMENTARZ

BIBLIOGRAFIA