СОСНИЦЯ (pol. Sośnica) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie jarosławskim. W 1939 r. liczyła 2440 mieszkańców: 2330 Ukraińców, 25 Polaków, 15 ukraińskojęzycznych rzymskich katolików, 70 Żydów [Kubijowycz, 29].

HISTORIA

W 1879 r. w Sośnicy nie istniały instytucje inne, jak cerkiew greckokatolicka i szkoła ludowa (ostatnia od 1862 r.) [Szematyzm na 1879, 66-67]. Na przełomie XIX i XX w. Sośnica była już wielkim i dobrze zorganizowanym organizmem społecznym i kulturalnym stworzonym przez miejscowych Rusinów/Ukraińców. W 1908 r. funkcjonowała tu 2-klasowa szkoła z ruskim/ukraińskim językiem nauczania, z 4 nauczycielami. W skład tutejszej filii ukraińskiego Stowarzyszenia Oświatowego „Proswita” wchodziło 50 członków; instytucja posiadała własny budynek, prowadziła trzy sklepy, dochód z których przeznaczony był na zaplanowaną budowę nowej cerkwi. W kasie gromadzkiej znajdowało się 30 tyś. koron. We wsi mieszkało wtedy 15 rzymskich katolików i 175 wyznawców wiary Mojżeszowej. [Szematyzm na 1909, 308].

Po umowie między PKWN a rządem Ukraińskiej SRR o wymianie (właściwie: deportacji) ludności z sierpnia 1944 r. właśnie w zasobnej Sośnicy od 10 września 1945 r. na rzecz wyjazdu sośnickich i pobliskich Ukraińców działały 4 komisje przesiedleńcze. W II połowie września pod naciskiem władz polskich, przybyłych z Ukraińskiej SRR repatriantów polskich i propagandy komisji wieś porzuciło 584 rodziny ukraińskie (2075 osób) [Pisuliński 2009, 344]. Był to bezprecedensowy exodus, największy w powiecie jarosławskim w 1945 r. Łącznie do końca lipca 1946 r. rząd Rzeczpospolitej Polskiej zmusił do porzucenia 644 rodziny (2145 osób) [Pisuliński 2009, 451-452]. Oznaczało to, że w Sośnicy zostało tylko ok. 200 mieszkańców narodowości ukraińskiej. Większość z tych, którzy pozostali, przenieśli metryki z cerkwi do kościoła i w konsekwencji spolszczyli się wszyscy oprócz 21 osób, które Wojsko Polskie w dniach 8-18 lipca 1947 r. w ramach deportacji o kryptonimie „Wisła” wygnało na Ziemie Zachodnie[Akcja „Wisła” 2013, 1035]. .

Budynki poukraińskie zostały podpalone przez oddział UPA „Mściciele”-1 pod dowództwem Hryhorija Mazura „Kałynowicza” w nocy z 5 na 6 maja 1946 r.

W Sośnicy urodziła się żona ks. Petra Wojtowycza Stefanija, zamordowana wraz z nim w Nehrybe w nocy z 6 na 7 maja 1945 roku [IPN Rz 072/1, t. 266, k. 15].

PARAFIA GRECKOKATOLICKA
Na pocz. XX w. bez mała wszyscy sośniczanie należeli do dekanatu przemysko-zahorskiego greckokatolickiej diecezji przemyskiej; w latach 30. XX w. – do radymiańskiego. W 1908 r. parafia św. Onufrego liczyła 1298 wiernych. Parochem greckokatolickim był Josyf Liskowacki (ur. w 1840 r.), odznaczony złotym krzyżem zasługi z koroną. Pomagał mu wikariusz Antin Rudawski (ur. w 1879 r.). Patronką była Luidgarta hrabina Stadnicka [Szematyzm 1909, 308].

Proboszczami parafii greckokatolickiej w Sośnicy byli: Orest Kopystiański (do 1852 r.), Antin Zubrycki (1853–1891), Josyf Liskowacki (1892-1910), administrator Antin Rudawski (1910-1911), Innokentij Rudawski (1911-1945) [Blażejowskyj].

Ostatni greckokatolicki proboszcz Sosnicy, ks. Innokentij Rudawski ur. się 19 sierpnia 1876 r. w Lipiu w powiecie turczańskim, był synem ks. Kyryła i Olimpii z Kordasewiczów. Ukończył ukraińskie Państwowe Gimnazjum Męskie w Przemyślu w 1897 r. Po seminarium duchownym we Lwowie i Przemyślu został wyświęcony w Przemyślu przez greckokatolickiego biskupa przemyskiego Konstantyna Czechowycza 30 marca 1903 r. Przed objęciem parafii Sośnickiej pracował w kilku innych parafiach diecezji przemyskiej, m.in. w Sieniawie i Manasterzu koło Jarosławia. W 1914 r. aresztowały go władze austriackie, znalazł się w obozie koncentracyjnym w Talerhofie w Austrii. Z Sośnicy został wygnany w październiku 1945 r. przez władze polskie i sowieckie. W Ukraińskiej SRR zamieszkał we wsi Łukowiec kolo Rohatyna, gdzie pełnił posługę duszpasterską w rycie prawosławnym. Zmarł prawdopodobnie w 1953 r. [Prach 2015 I, 600].

DOKUMENTY

Fragmenty sprawozdania terenowego z Okręgu II Kraju Zakerzońskiego z maja-czerwca 1945 r.

[…] 3 maja. Polacy dwukrotnie napadali na wieś Sośnica. Zostali odparci ogniem samoobrony. […]

9 maja. Podczas rewizji we wsi Barycz milicja polska ze Stubna zamordowała świadomego Ukraińca ze wsi Sośnica (Piotra Nakonecznego) […].

Źródło: Informacija pro antyukrajinśki akciji na Hrubesziwszczyni w trawni-kwitni 1945 r., w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 871. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

Fragment sprawozdania z Odcinka Taktycznego UPA „Bastion” za maj 1946 r.
Dnia 5 V 1946 r. od godziny 22.30 do dnia 6 V 1946 r. do godziny 0.30 przeprowadzono palenie wysiedlonych wsi ukraińskich Sośnica i Święte, które zostały zasiedlone przez polską ludność cywilną. Ukraińscy mieszkańcy tych wiosek zostali przemocą wysiedleni do USRR. […]
Źródło: Litopys UPA, t. 40, Toronto-Lwiw 2004, s. 97. Tłum. z j. polskiego.

Fragment „Wiadomości z terenu” z Okręgu II Kraju Zakerzońskiego OUN za maj 1946 r.
[…] V. Dwa pododziały UPA pod dowództwem „Bałaja” i „Kałynowicza” spaliły wsie Sośnica i Święte. Wsie owe, zasiedlone przez polskich repatriantów ze wschodu, jeszcze jesienią [1945 r. – B.H.] stanowiły ośrodki band rabujących i terroryzujących ludność ukraińską w pobliskich wsiach, zmuszających ją do wyjazdu [do ZSRR – B.H.], dających się we znaki nawet okolicznym wsiom polskim. […] W czasie tej akcji powstańcy pomagali polskim mieszkańcom wynosić rzeczy i przeprowadzili z nimi szereg rozmów propagandowych, rozdawali ulotki. Zabrano ze wsi 32 ukraińskie konie (w większości z folwarku). W Sośnicy zostało jeszcze ponad 50 gospodarstw miejscowych uczciwych Polaków. […]
Źródło: Litopys UPA, t. 40, Toronto-Lwiw 2004, s. 374. Tłum. z j. polskiego.

Fragment sprawozdania referenta Mikołaja Kornijczuka „Wyra” z Okręgu II Kraju Zakerzońskiego OUN za maj 1946 r.
[…] Spalono gospodarstwa ukraińskie we wsiach Sośnica, Święte i Dybków. Po spaleniu Sośnicy polska ludność mówiła: „Cudze nie grzeje, nie bierz drugiemu, bo ono nigdy nie przepadnie; dlaczego nie palili [powstańcy – B.H.] tych, którzy nie chcieli cudzego?”. I rzeczywiście, mieli nauczkę ci, którzy chcieli sycić się ukraińską krwawicą.
Źródło: Litopys UPA, t. 40, Toronto-Lwiw 2004, s. 438. Tłum. z j. polskiego.

KOMENTARZE
Wikipedia polska pomija ruską/ukraińską historię wsi [dostęp: 3.12.2018].
Strona Urzędu Gminy Radymno [www.ugradymno.pl/content/solectwa-i-soltysi/sosnica/] [dostęp: 5.12.2018]: w obszernym tekście napisanym w konwencji polskiej kultury szlacheckiej nie pojawiają się słowa Rusin, Ukrainiec, ruski, ukraiński. Etniczną charakterystykę Sośnicy zamieniono wyznaniową – użyto słów greckokatolicki, cerkiew. Taka niechęć do szerszego wykładu historyczno-kulturowego, który musiałby zaoowocować zaburzeniem obrazu Sośnicy jako wsi polskiej, sugeruje, że tzw. przesiedlenie ukraińskich sośniczan nastąpiło z powodu ich wyznania. Tekst stanowi kontynuację szlacheckiego widzenia świata, w którym nie ma miejsca na Innych. Nosi znamiona etnicznego oczyszczania przeszłości wsi jakkolwiek umieszczono go na stronie nie w 1945, a w 2015 r.

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

CERKIEW
Cerkwie sośnickie budowano pod wezwaniem św. Onufrego (wpływ na to miał zapewne związek przypisywany temu świętemu z rzekami). Pierwsza znana z dokumentów została zbudowana w 1772 r. Cerkiew ta spłonęła w 1776 r. [Szematyzm na 1879, 67]. Jej następczyni została zburzona w 1916 r. przez władze Austro-Węgier ze względu na prowadzone wtedy walki z armią rosyjską – uniemożliwiała obserwacje przedpola. Wierni modlili się potem w tymczasowej drewnianej świątyni; w latach 30. przystąpili do budowy nowej, murowanej. Po wygnaniu grekokatolików-Ukraińców w latach 1945-1947 nowoutworzona parafia rzymskokatolicka korzystała z tej spuścizny tylko do momentu wybudowania kościoła, po czym stara cerkiew wraz z wzniesioną częściowo nową cerkwią (służyła po wojnie jako dzwonnica) zostały zburzone.

KAPLICZKI

no images were found

KRZYŻE

no images were found

CMENTARZ

no images were found

ZABUDOWA

no images were found

BIBLIOGRAFIA