МАТИСІВКА (pol. Matysówka) – dawna wieś ruska/ukraińska w powiecie rzeszowskim. W 1910 r. mieszkało w niej 111 osób wyznania greckokatolickiego [Szematyzm 1910, 161].

HISTORIA

Do czasu przed wybuchem I wojny światowej ilość grekokatolików w Matysówce nie zmniejszała się, a nawet – jednak zapewne w obrębie tych samych rodzin – wzrastała, osiągając stan najwyższy w  1910 r. Niekorzystne zmiany zaszły po 1918 r., gdyż w nowo powstałym państwie Rzeczpospolitej Polskiej uprzywilejowane stanowisko posiadał kościół rzymskokatolicki. Od tego czasu bycie greckim katolikiem oznaczało „zgodę” na upodrzędnienie i utratę równych szans istnienia w porównaniu z łacińską częścią Matysówki.

W 1930 r. do parafii w Zalesiu należało 75 mieszkańców Matysówki wyznania greckokatolickiego [Błażejowslyk  1995, 565].

Możliwe jest, że w czasie deportacji w 1945 r. części członków greckokatolickiej parafii w Zalesiu do Ukraińskiej SRR znalazły się wśród nich także osoby z Matysówki.

Wśród mieszkańców zachowały się dawne nazwiska ruskie/ukraińskie: Hoszko, Kyc, Lemik, Matwij, Rabczak, Rusinek, Stanio, Tereszkiewicz, Paśko, Walach, Wasilewski (dane z napisów nagrobnych na cmentarzu w Matysówce zebrane w dniu 10 marca 2023 r.).

KOMENTARZE

W późnym średniowieczu źródła odnotowały cerkiew w Białej. Stąd, komentując jej istnienie, Zbigniew Budzyński napisał: „… była niewątpliwie związana z reliktową enklawą ludności ruskiej obecnej w średniowieczu wokół Rzeszowa (Ruska Wieś, Pobitno), z czasem rozprzestrzeniającej się też na Zalesie i w minimalnym stopniu na Matysówkę. Chyba nie tylko zrządzeniem historii Rusinom zaleskim udało się przetrwać w tej enklawie do połowy naszego stulecia” [Budzyński 1999, 7].

W artykule użyto określenia „enklawa ludności ruskiej obecnej w średniowieczu wokół Rzeszowa (Ruska Wieś […]”. Określenie „enklawa” to wiek XIX narzucony późnemu średniowieczu. W połowie XIV wieku zasadniej byłoby mówić o nowo lokowanym Rzeszowie jako o enklawie w obrębie prawosławnej ruskości. Zresztą Rzeszów i wraz z nim Matysówka do końca Królestwa Polskiego leżał na Rusi i w województwie ruskim. W czasie, gdy źródła odnotowują cerkiew w Białej wątpliwe jest, aby prawosławni w Matysówce stanowili już „reliktową enklawę”

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

CERKIEW

W Matysówce nie zbudowano cerkwi ze względu na bliską odległość do cerkwi w Zalesiu. Zaleska parafia obejmowała wiernych m.in. z Matysówki.

KAPLICZKI

Ze względu na zmianę cywilizacyjną w obrębie wsi z bizantyjsko-ruskiej na łacińską przypadającą na wiek XVI-XVIII trudno o kapliczki wschodniego rodowodu, gdyż takie obiekty – zachowane do dziś – powstawały najwcześniej w II połowie XIX wieku. W tym czasie grekokatolicy w Matysówce nie stanowili już na tyle znaczącej grupy, aby pozwolić sobie na wzniesienie obiektu innego niż dominujące wzorce łacińskie.

CMENTARZ

Grekokatolicy z Matysówki spoczywali do 1944 r. na cmentarzu parafialnym w Zalesiu. Znajdują się tam pochówki  osób o nazwisku Matwij, Paśko, Stanio, Puc obecne także na założonym po II wojnie cmentarzu rzymskokatolickim w Matysówce.

BIBLIOGRAFIA

Zbigniew Budzyński, Sieć cerkiewna Ziemi Sanockiej w późnym średniowieczu, „Prace Historyczno-Archiwalne”, tom VII, Rzeszów 1999, s. 7.