СТАРИЙ ДИКІВ (pol. Dzików Stary) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie lubaczowskim. W 1939 r. liczył 2550 mieszkańców, w tym 1390 Ukraińców, 100 Polaków, 700 rzymskich katolików posługujących sie na co dzień językiem ukraińskim, 360 Żydów [Kubijowicz, 46].

HISTORIA
W schematyzmie greckokatolickiej eparchii przemyskiej z 1879 r. wzmianka, że „Początki Dzikowa sięgają dawnych i niepamiętnych czasów. Nazwa „Dzików” według podań ludowych zaczerpnięta została z pierwotnie dzikiej okolicy, lesistej, zamieszkanej przez różne zwierzęta. Mieszkańcy tej wsi to prawie wyłącznie Rusini. Mała kolonia osiadłych tu w nieznanym czasie Mazurów posiada swój kościółek parafialny. Język ruski miękki o formach przeciągłych, pełnych [Szematyzm 1879, 306; tłumaczenie moje – B.H.]. W sposób zniekształcony przez polską opcję narodową jako selektywną zasadę interpretacyjną nawiązał do niej autor hasła o Dzikowie w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego”. Przetłumaczył on dosłownie informacje o pochodzeniu nazwy wsi, charakterze języka i napisie nad wrotami cerkiewnym, jednak informacji o zagadnieniach etnicznych nadał taki kształt: „Pierwotnie osiadłą była przez rusinów, później osiedliła się tu także kolonia mazurska” [SGKP 2, 295]
[cd. w opracowaniu]

DOKUMENTY

Fragment wykonanego przez referenta OUN spisu zawierającego m.in. dane o 5 Ukraińcach zamordowanych przez członków MO i bolszewików w Dzikowie Starym

[…]

1. Onyszko Mykoła – [ur.] 8.10.1901 [r.], Dzików Stary […], [zabity przez zabity przez Polaków i bolszewików w czasie akcji 4 IX 1944 r.]; „”, […];
2. Bodnarski Stefan – [ur.] 17.4.1922 [r.], Dzików Stary […], „”, […];
3. Skrypeć Ołeh – [ur.] 12.4.1922 [r.], Dzików Stary […], „”, […];
4. Smahalski Dmytro – [ur.] 17.3.1915 [r.], Dzików Stary […], „”, […];
5. Kozycki Mychajło – [ur.] 1.9.1920 [r.], Dzików Stary […], „”, […];

Oryginał, rękopis. AIPN Rz 072/1, t. 23, k. 374.

WSPOMNIENIA

Fragment wspomnień Iwana Horajskiego o mordach na Ukraińcach w Dzikowie Starym i Dzikowie Nowym dokonanych przez członków MO, UB i żołnierzy WP

            Zamordowani przez sowieckich Polaków w różnych miejscach koło Dzikowa:

1. Netreba Oleksa, Dzików Stary – 1945 r.;
2. Mychajło Stańko, Dzików Stary – 1944;
3. Jurko Petrycki, Dziaków Stary – 1947;
4. Ołeksa Dutka, Dzików Stary – 1947;
5. Warachowycz Ołeksa, Dzików – 1947;
6. Karchut Petro z Dzikowa, zamordowany w Cewkowie w 1947 r.;
7. Myć Iwan – 1947;
8. Czajka Petro – 1947;
9. Bożko Wołodymyr, Dzików Stary – 1947 [?];
10. Baryćki z Koroliwki zamordowany na Pyrożkach koło Ułazowa;
11. Ołeksa Onyszko, Dzików, […] – 1944;
12. Ołeksa Osoba, Dzików […] – 1944;
13. ciało znalezione na drodze z Dzikowa do Lubaczowa, ale nie można było poznać, bo tak było zmasakrowane […]. To informacje z pierwszej ręki, bezpośrednio z Dzikowa.
14. Wołodymyr Skrypeć (Makohin) – 1944;
15. Mychajło Samagalski […];
16. Ołeksa Skrypeć z Wólki – 1944;
17. Teodor Waplak z Wólki – 1944;
18. Mykoła Kupyło, zamordowany w Cewkowie, pobicie 1944;
19. Iwan Znak;
20. Roman Myć, uduszony sznurem i rzucony do stawu; ciało znaleziono po trzech dniach […];
21. Kateryna Marchewka [?], [zamordowana] koło wsi Zabiała,1946;
22. Korenicki Antin, zastrzelony za swoją stodołą, 1946;
23. Mychajło Skrypeć, do nieprzytomności pobity w 1946 roku przez polską armię „Wisła” i wrzucony do stawu, puszczono za nim owczarka wojskowego, aby go żarł, a potem wyciągnęli go ze stawu, przywiązali do konia, zaciągnęli pod las i tam na końskim okopisku zakopali;
24. Teodor Purcha, członek policji ukraińskiej, zamordowany w Lubaczowie, 1947
25. Wolodymyr Szul z Dzikowa Starego, 1944;
26. Łychowid, 1945;
27. Karchut Wołodymyr, Dzików Nowy, 1946;
28. Karchut Iwan, Dzików Nowy, 1945;
29. Kolinko Mykoła, Dzików Nowy, 1944;
30. Klaczko Mykoła, Dzików Nowy, 1944;
31. Sereda, Dzików Nowy, 1947;
32. Korenicki, Dzików Nowy, 1947;
33. Szewczyk, 1947;
34. Wasyl Zadorożny, [?];
35. Iwan Procajło, Cewków, 1944;
36. Ilko Procajło, obydwu Procajłów zastrzeliła polska szturmówka;
37. rodzina Łysiaków, inżynier Łysiak i jego żona nauczycielka, Wola Cewkowska, zamordowani w sierpniu 1945 roku.

            […] Zaraz po zamordowaniu 56 naszych strzelców [na początku października 1944 roku – B.H.] [żołnierze WP] udali się na leśniczówkę stojącą przy drodze z Dzikowa do Oleszyc i zamordowali tam gajowego Zawadę, syna i córkę, a żona uciekła. […]

            Po masakrze 56 strzelców Polacy uwierzyli, że w lesie nie ma już nikogo. Zaczęli teraz znęcać się i mordować. […] W pierwszych dniach listopada były już dobre przymrozki, tak że na boso nie można było wyjść z domu. W tym czasie Polacy gnali 30 mężczyzn przez Dachnów, Futory, Oleszyce w kierunku Jarosławia (wszyscy byli bosi), ale wszyscy zaaresztowani nie doszli do Jarosławia i nigdy nie wrócili do domu, co oznacza, że po drodze zostali zamordowani w którymś lesie między Oleszycami a Zapałowem. […]. To byli ludzie zaaresztowani w wioskach Cieszanowskiego.

            Ludzie chowali się, jak mogli, ale nie trwało to długo, bo z końcem listopada 1944 roku spadł niewielki śnieg, po śladach wszędzie można było dojść, i wszyscy mężczyźni zostali w domach. Pierwszy mord nastąpił w Dzikowie Starym. W Cewkowie w grudniu 1944 roku złapany został Iwan Znak. Przyprowadzili go do jego domu i w jego domu go mordowali, bijąc aż zmarł. […] W lutym 1945 roku zamordowali Dmytra Szalepskiego [?] (byłego komunistę, Ukraińca) z Dzikowa Starego. Łysiaków w Woli Cewkowskiej – on był inżynierem chemikiem, ona nauczycielką. W Dzikowie Nowym Ilko Karanicki pobity w październiku 1944 roku, a zamordowany w czerwcu 1945 roku. Wasyl Chodań z Dzikowa Nowego został pobity, tydzień potem zmarł. Wiosną 1945 roku dwóch wieśniaków z przysiółka Ułazowa Pyrożki. Jeden Żyła, nazwiska drugiego nie znam. Majątek pomordowanych lub pobitych zabierano. […] Zamordowali byłego sołtysa z czasów okupacji niemieckiej w Cewkowie. Doktora weterynarii Bandyrę zabrali z Lubaczowa do Rzeszowa i tam zamordowali. […] Zginął bez wieści Mykoła Gajda z Dzikowa Starego, dopiero po 6 miesiącach zawiadomili, że zmarł. W sierpniu 1945 roku zamordowali diaka z Gorajca […]

            W 4 dniu wysiedlenia wojsko zaaresztowało Szałajskiego i Zadorożnego (młodzi, około 30-letni) z Dzikowa Starego. Przywiązali ich do wozu i ruszyli końmi, a ci musieli biec dopóki nie stracili przytomności i upadli. Wtedy [żołnierze] wylali na nich kilka wiader wody. Gdy obydwaj trochę oprzytomnieli dalej taka sama jazda. Tak wlekli ich obu przez cały Dzików Nowy, Dzików Stary dopóki nie skonali w lesie między Dzikowem a Oleszycami. […]

Źródło: Oryginał, rękopis. Archiwum B. Huka. I. Horajski, [Spomyny], b.m, b.d., b.p. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

STAN ZABYTKÓW UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Niżej wyniki monitoringu z dnia 11 marca 2012 r.

CERKIEW
Obiekt nie jest ujęty w rejestrze zabytków.
Ze schematyzmu greckokatolickiej eparchii przemyskiej z 1879 r.: „Cerkiew parafialna drewniana, na jej odrzwiach przy głównych wrotach na zewnątrz wycięty napis: „Ta cerkiew zbudowana za króla Augusta II 1724, miesiąca Junia 12 dnia za pozwoleniem Jaśnie oświeconego Jegomości P. Adama Sieniawskiego, Hetmana Wielkiego koronnego” [Szematyzm 1879, 306-307].

DZWONNICA

PLEBANIA

KRZYŻE

CMENTARZ
Uwaga: fotografie do nr 159 dokumentują część prawą cmentarza od wejścia od strony cerkwi. Pozostałe – część lewą. Najdawniejsza historia cmentarza związana jest z cerkwią z 1724 r. lub wcześniejszą. W rejestrze zabytków błędnie ujęty został jako rzymskokatolicki z przełomu XIX i XX wieku, co nie odpowiada historii obiektu, a być może odzwierciedla stan własnościowy; figuruje pod numerem A-382 z 16 października 199 [w oficjalnym rejestrze opublikowanym w internecie brakuje ostatniej cyfry]. Monitoring wykazał być może ponad 80-procentowe zniszczenie dawnej substancji wschodniej cmentarza w następstwie zabudowy pod pochówki rzymskokatolickie. Nagrobki greckokatolickie zachowały się na obrzeżach po obu stronach, zwłaszcza przy płocie. Krzyże na pochówkach miejscowych znakomitości rusko-ukraińskich znajdują się po lewej stronie alei. W końcu cmentarza pozostałości krzyży drewnianych bez napisów. Przy ogrodzeniu od strony cerkwi widoczne pozostałości zniszczonych krzyży, w innych wiele powalonych na ziemię. Brak widocznych śladów opieki nad substancją wschodnią cmentarza.

Dawna ZABUDOWA