ЦИТУЛЯ (pol. Cetula) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie jarosławskim. W 1939 r. na 1460 mieszkańców 1170 było Ukraińcami, 140 Polakami (w tym 40 kolonistami z okresu po I wojnie światowej), 130 rzymskimi katolikami posługującymi się językiem ukraińskim, 20 Żydami [Kubijowicz, 28].

DOKUMENTY

18 lutego 1946 r., [m.p.] – Fragment protokołu referenta „Surmacza” z rejonu I Okręgu II Kraju Zakerzońskiego o mordzie żołnierzy Wojska Polskiego w Cetuli

            […] 15 stycznia 1946 r. WP opuściło wymienione wyżej wsie [Bachory, Surmaczówka], aby objąć akcję następujące miejscowości:

1. Wieś Cetula, dokąd wjechali rano o godzinie 6.30. Strzelając do uciekających mieszkańców, zamordowali Mareczkę Wasyla lat 35. […]

Źródło: Zwit pro antyukrajinśki akciji polśkoho wijśka 14–16 lutoho 1946 r., w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 995. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

maj (?) 1946 r., [m.p.] – Fragment sprawozdania referenta politycznego rejonu II Okręgu II Kraju Zakerzońskiego Michała Borys „Żana” o mordach na Ukraińcach we wsi Cetula

            […] 12 września 1945 r. około 18 polskich bandytów w godzinach wieczornych napadło na wieś, mordując wieśniaka Hawryszkę Mychajła lat 53, który pracował w polu. […] Razem: zamordowanych 2 […].

Źródło: Informacija pro ukrajinśki seła ta ich meszkanciw, szczo postradały w rezultati polśkych napadiw na terenach Jarosławszczyny ta Lubacziwszczyny protiahom 1945 r., w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 959. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

Fragment wspomnień Czesława Połenika o mordach na Ukraińcach w Cetuli dokonanych przez żołnierzy Wojska Polskiego

            […] Na początku 1947 r. do domu Mareczki (Howrynia) przyszło 5 powstańców, których od razu okrążyli żołnierze znajdujący się tam na zasadzce. Trzech upadło w walce, dwaj uciekli, dom spłonął. Nastąpiło przeczesywanie lasów […]. Mieszkaniec wsi Skibiak uciekał końmi, został złapany i rozstrzelany. […]

Źródło: Spohad Czesława Połenyka narodżenoho 19 roku w Cytuili Jarosławśkoho powitu, w: 1947 Propamiatna Knyha, pod red. B. Huka, Warszawa 1997, s. 535.

Fragment rozmowy z Michałem Oryniakiem ur. w 1931 r. w Cetuli
[…]
Jakie ofiary ponieśli cetulanie po wojnie?
Zabity został gospodarz Mychajło Hawryszko, jeden z tych, którzy wrócili z wysiedlenia w 1940 r. na Besarabię. W marcu 1944 r. nasi ludzie zaczęli pierwsze pracę w polu. Z Piwody zobaczyli, że ktoś pracuje. Z krzaków poleciały strzały z automatu, Hawryszko dostał po palcach, ale zdołał uciec z pola żywy. Zabili go równo rok później, na tym samym polu. Polacy zbili też Wasyla Mareczkę, nazywano go „Hawrył”. Był to nasz sąsiad, kawaler, wrócił z roboty z Niemiec. I przepadł. Nie ma go i nie ma, po paru dniach znaleziono go w lesie przy drodze, w samej koszuli i kalesonach. Tato mówił, że miał zmasakrowaną głowę i ciało pokłute.
[…]
Źródło: Rozmowa z z Mychajłą Oryniakiem ur. w 1931 r. w Cetuli, w: B. Huk, Młodzi Ukraińcy Michała Borysa „Żana”. Terenowe Oddziały Samoobrony w powiecie jarosławskim w latach 1945–1947, Przemyśl 2016, s. 504.

KOMENTARZE

Zabytki wydawnicze
Link do apostoła prawosławnego z XVI w. (?) z cerkwi w Cetuli: Apostoł z Cetuli

Rękopiśmienny irmologion z przełomu XVI-XVII w. z cerkwi w Cetuli: Irmologion z Cetuli

Link do wydania folklorystycznego z 1886 r.: Obrzędy weselne ludu ruskiego we wsi Cetula

ZABYTKI UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Materiały monitoringu z czerwca 2010 r.

CERKIEW
Cerkiew pod wezwaniem św. Michała, zbudowana nie później, jak w 1828 r. Spłonęła podczas I wojny światowej [Szematyzm 1928, s. 376]. W 1920 r. zbudowano tymczasową kaplicę drewnianą, a w latach 30. cerkiew murowaną.