КАРЛИКІВ (po. Karlików) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie sanockim. Wg Wołodymyra Kubijowicza w 1939 r. liczyła 500 mieszkańców: 485 Ukraińców i 15 Żydów [Kubijowicz, 74].
Karlików na dawnych mapach: 1: fragment mapy austriackiej z 1855 r.; 2 – fragment mapy polskiej (WIG) z 1936 r.
DOKUMENTY
20 stycznia 1946 r., m.p. – Fragment zawiadomienia referenta OUN z Okręgu I Kraju Zakerzońskiego o mordzie żołnierzy Wojska Polskiego na Ukraińcach w Karlikowie
[…] 24 stycznia 1946 r. o godzinie 4. rano Wojsko Polskie z Bukowska skoczyło na wieś Karlików w powiecie Sanok. Było ich 50, zaczęli grabież wszystkiego, co tylko zobaczyli, przy czym zamordowali 2 osoby i szybko odeszli.
Tego samego dnia w nocy ta sama banda w ilości około 100 osób napadła na tę wieś. Ludzie poznali wśród bandy wojskowych polskich cywili z Bukowska i okolicznych wsi. Natychmiast zaczął się rabunek ludzi i mordowanie. Zamordowali 17 osób, m.in. 80-letniego księdza z żoną, córką i 4-letnim dzieckiem. Pomordowani mieli połamane ręce, nogi, żebra, powykłuwane oczy, poodcinane nosy i uszy. Przed śmiercią nad każdą osobą znęcali się, a w końcu strzelali. Wielu ludzi zostało rannych, pokaleczonych, z połamanymi rękoma, nogami, żebrami, powybijanymi zębami. We wsi spalili 30 domów. Część ludzi zabrali z sobą, po drodze zamordowali. Jednego zamordowanego mężczyznę znaleziono w lasku pod Bukowskiem. […]
Źródło: Powidomłennia pro antyukrajinśki akciji widdiliw Wijśka polśkoho, w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 986. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.
luty 1946 r., m.p. – Fragment sprawozdania sytuacyjnego z nadrejonu „Beskid” w Okręgu I Kraju Zakerzońskiego o mordzie żołnierzy Wojska Polskiego na Ukraińcach w Karlikowie
24/25 stycznia Wojsko Polskie w ilości 60 osób i cywilni bandyci z Bukowska napadli na wieś Karlików powiat Sanok, spalili 20 domów, wymordowali 16 osób, wśród których był stareńki ksiądz z rodziną. W ogniu spłonął cały majątek gospodarczy, ponieważ polscy bandyci nie dali nic uratować, a jeszcze sami wrzucali do ognia różne rzeczy. Znęcali się nad wszystkimi złapanymi ludźmi, nie omijając nawet małych dzieci. Największe zezwierzęcenie okazywali cywile z Bukowska, którzy w straszny sposób mordowali niewinnych mieszkańców wsi i rabowali, co tylko mogli zabrać z sobą na podwody. Polscy bandyci zamordowali wtedy następujące osoby:
1. Malarczyk Ołeksy, lat 68 – ksiądz proboszcz Karlikowa, specjalnymi kleszczami połamane palce rąk i przebity bagnetem;
2. Malarczyk Emilia, lat 63 – żoną księdza proboszcza, zastrzelona, przebita bagnetem;
3. Szpynda Olha, lat 29 – córka parocha, zastrzelona;
4. Szpynda Maria, lat 4 – wnuczka proboszcza, zastrzelona, przebita bagnetami jeszcze na rękach służącej;
5. Hojsan Stepan, lat 51 – ciężko pobity, następnie zastrzelony;
6. Maslany Wasyl, lat 38 – pocięty na pasy, oderżnięte uszy i palce na rękach, sołtys z Karlikowa;
7. Stefura Andrij, lat 37 – sekretarz z Karlikowa, połamane ręce, podcięty bagnetem;
8. Hułyk Stefan, lat 41 – połamane żebra, poderżnięty bagnetem;
9. Hołota Stefan, lat 51 – połamane ręce;
10. Sywy Semen, lat 19 – zastrzelony;
11.Werbyn Mychajło, lat 34 – [zastrzelony];
12. Baranycz Mychajło, lat 34 – [zastrzelony];
13. Sywy Iwan, lat 28 – zastrzelony;
14. Iwanusiw Anastazja, lat 31 – zastrzelona, przekłuta bagnetem;
15. Duduś Anastazja, lat 72 – [zastrzelona, przekłuta bagnetem];
16. Sywy Dmytro, lat 21 – postrzelony, uciekł, potem zmarł.
Oprócz zamordowanych było kilka osób rannych, a wiele ciężko pobitych i okaleczonych. […]
Źródło: Wisti z terenu za misiać siczeń 1946 r., w: Litopys UPA, t. 34: Łemkiwszczyna i Peremyszczyna polityczni zwity (Dokumenty), red. P.J. Poticzny, I. Łyko, Toronto-Lwiw 2002, s. 60–61.
HISTORIA
Po raz pierwszy wzmiankowany w dokumentach w 1483 r. jako Karlykow.
[w opracowaniu]
WIEK XIX
Wg danych opublikowanych w 1882 r. Karlików „Ma 53 domy i 467 mieszkańców wyłącznie Rusinów. Większa posiadłość, której właścicielem jest obecnie Feliks z Oleksowa Gniewosz, ma tutaj 68 morgów gruntu ornego, 10 morgów łąk, 22 morgi pastwisk i 112 morgi lasu jodłowego. Włościanie posiadają 646 morgów pola, 100 morgów łak i ogrodów, 271 morgów pastwisk i 28 lasu. Charakter wsi podgórski, grunta, z wyjątkiem położonych nad potokiem Chyrówka i Płonka, iłowate i płonne. Najniższe położenie przy granicy wsi Płonna 439 metrów npm., najwyższe na szczycie zwanym Tokarnia, który stanowi jeden z e szczytów łańcucha górskiego zwanego Bukowicą, a jest wzniesiony 771 m. npm. (…) Karlików jest siedzibą parochii greckokatolickiej, do której należą wsie: Karlików z 467 duszami, Przybyszów z 452 duszami i Wola Piotrowa z 280 duszami, razem 1199 dusz. (…) Karlików należał niegdyś do kompleksu hrabiów Ossolińskich, po których przeszedł do Stadnickich, a następnie na mocy kupna do Gniewoszów” [Słownik GKP, t. 3, s 841-842].
WIEK XX
W maju 1946 r. mieszkańcy Karlikowa i kilku sąsiednich wsi w celu uniknięcia deportacji do ZSRR przekroczyli granicę z Czechosłowacją i ukryli się na Słowacji [Litopys, t. 34, s. 97]. Jednak według załącznika do sprawozdania ukraińskiej administracji podziemnej z 30 czerwca 1946 r. później przy użyciu przemocy ze strony Wojska Polskiego deportowanych zostało ze wsi 50 rodzin ukraińskich, pozostało 9, posiadających 2 konie i 5 krów [Litopys, t. 34, s. 71]. W przededniu akcji „Wisła”, 22 kwietnia 1947 r., WP aresztowało w Karlikowie 7 osób [Litopys, t. 34, s. 153].
FOTOGRAFIE DAWNE
Galeria przedstawia fotografie cmentarza wykonane w 1999 r.
CMENTARZ
STAN ZABYTKÓW UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Fotografie wykonano 9-10 sierpnia 2011 r.
CERKWISKO
„Cerkiew tutejsza drewniana, gustownie malowana, jest pod wezwaniem św. Paraskewii, a należy do dekanatu sanockiego” [Słownik GKP, t. 3, s. 841-842]. Zbudowana w 1840 r. Według informacji najstarszego mieszkańca Karlikowa z 9 sierpnia 2011 r. świątynia ta została zniszczona przed 1954 r. Na jej miejscu w ramach PGR wybudowana została owczarnia, obecnie chyląca się ku ruinie.
MIEJSCA SZCZEGÓLNE
Fotografie 13-14: przydrożna kapliczka na drzewie po lewej stronie drogi z Bukowska do Płonnej, widoczny w niej krzyż wg informacji miejscowych mieszkańców wisiał wcześniej na wielkim krzyżu drewnianym stojącym przed murowaną plebanią greckokatolicką (stała na lewo od widocznych w głębi 2 drzew; fotografie 15-17: pamiątkowy kopiec usypany na cmentarzu na miejscu pochówku 16 ofiar mordu zbiorowego dokonanego przez WP i polską ludność cywilną z Bukowska na mieszkańcach Karlikowa w dniu 24 stycznia 1946 r.; fotografie 18-20: kapliczka stojąca po prawej stronie drogi z Bukowska, oznacza miejsce po dawnej kapliczce, zniszczonej podczas budowy drogi i odbudowanej z inicjatywy prywatnej.
Obóz remontowy
W dniach 1-13 sierpnia 2011 r. na cmentarzu w Karlikowie odbył się obóz remontowo-konserwatorski zorganizowany przez Stowarzyszenie Dziedzictwa Mniejszości Karpackich.Teren cmentarza oczyszczony został z mniejszych drzew i krzaków, dzięki czemu pozostałe, ale tylko kamienne nagrobki, cokoły lub krzyże stały się widoczne. Rozmiary zniszczeń trudno ustalić. Porównanie stanu z 2011 r. ze stanem utrwalonym na fotografiach z 1999 r. (patrz: galeria Cmentarz) pokazuje, że nawet w ciągu ostatnich 10 lat cmentarz był niszczony w szybkim tempie.
