Bełchówka | APOKRYF RUSKI

БЕЛХІВКА (pol. Bełchówka) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie sanockim. W 1939 r. liczyła 340 mieszkańców, z których 315 było Ukraińcami, 5 Żydami a 20 ukraińskojęzycznymi rzymskimi katolikami [Kubijowycz, 74].

HISTORIA
Dzieje Bełchówki są bardzo mało znane. Oto co mówi o jej dziejach średniowiecznych „Słownik Historyczno-Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu” (fragmenty, pominięcia zaznaczone w formie […]): (1451 Belchowa Wola, 1461 Belkowka, 1470 Belchowka, Bolchowka, 1508 Bolchowa) […]. Własność szlachecka, dobra Zboiska. 1451 gromady wsi Zboiska i Bełchówki oraz Piotr Matiaszowicz ze Zboisk chorąży sanocki Mikołaj Chrapek z Witryłowa i inni ręczą za stawienie kmiecia Iossipa z B. przed sądem grodzkim w sprawie konia z oskarżenia kmiecia z Prusieka (XI 3041-3043, 3050); 1454 Piotr ze Zboisk zapisuje żonie swej Małgorzacie 80 grz. na wsi B. (XI 3216); 1461-62 Anna wdowa po Wirzbie pozywa Piotra ze Zboisk chor. san. i jego kmieci z B. i Wisłoka (XI 3630-3634, 3682, 3688, 3690-3692); 1470 8 kmieci z Morochowa, Wysoczan, Płonnej i Wolicy ręczy Mikołajowi Radwanowi sołtysowi z Prusieka i trzem mieszczanom sanockim za stawienie przed starostę lub burgrabiego w zamku sanockim Piotra Hornego z B. (XVI 770); Piotr z Bełchówki, kmieć Piotra chorążego sanockiego, uwięziony przez starostę zgodnie z wyrokiem wołał czterokrotnie donośnym głosem wobec wielkiej liczby ludzi, czy ktoś go obwinia, lecz nikt nie obwinił (XVI 775); 1471 Piotr ze Zboisk zapisuje żonie swej Małgorzacie 1000 grz. na połowie swych dóbr Zboiska, Bełchówka i inne […] (XVI 790); 1474 król Kazimierz nadaje Mikołajowi Strzeżowskiemu swemu dworzaninowi działy we wsiach Zahoczewie, Zboiska, Bełchówkę i inne, które należały jako macierzyzna do Piotra, Katarzyny, Barbary i Marty dzieci zmarłej Zuzanny a wnuków Piotra ze Zboisk chorążego sanockiego; […]; 1484 Barbara, żona urodzonego Jakuba Clussa z Wyżnian sprzedaje ojcu swemu Janowi Felsztyńskiemu za 400 grz. przypadłą jej po matce Zuzannie piątą część dóbr Zboiska, Bełchówkę i inne (XVI 1633); Helena żona Adama z Oleszyc sprzedaje ojcu swemu Janowi z Felsztyna za 400 grz. jak wyżej (XVI 1631); 1493 Marta żona Jana Laszniowskiego a c. Jana Felsztyńskiego sprzedaje bratu swemu Piotrowi ze Zboisk Felsztyńskiemu za 400 grz. przypadłą jej po matce Zuzannie piątą część dóbr Zboiska, Bełchówkę i inne (XVI 2118); 1508 Piotr Felsztyński właściciel wsi Zboiska, B. i in. (ŹD XVIII s. 117); 1515 Felsztyński właściciel wsi Zboiska, Bełchówka i inych.
Bełchówka 4 ł. (ŹD XVIII s. 148); 1523 podymne 8 gr (AS I 21 k. 98); 1526 4 ł. (AS I 21 k. 416); 1530 7 ł. (AS I 21 k. 513); 1536 4 ł. (AS I 21 k. 563); 1552 22 gosp., karczma (AS I 21 k. 1015); 1553 Mikołaj Odnowski z Felsztyna [s. Piotra Felsztyńskiego z Odnowa] wwda sandom. zapisuje żonie swej Annie z Bobrku 3000 zł na swych dobrach: wieś Zboiska, Bełchówkę i in. (MRPS V 1562). Mieszkańcy: 1451 Ioszip a. Iossip kmieć (XI 3041-3043, 3050); 1461 Lucz kmieć (XI 3630-3634, 3682); 1470 Piotr Horny kmieć (XVI 770, 775); 1561 Śmiały, Jacko Joskowcze (Balzer 16); 1595 Wasiel (Balzer 67) […] (źródło: http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=23251).

DOKUMENTY

20 stycznia 1946 r., m.p. – Fragment zawiadomienia referenta OUN z Okręgu I Kraju Zakerzońskiego o mordzie żołnierzy Wojska Polskiego na Ukraińcach w Bełchówce

[…] W tym dniu [22 stycznia 1946 r. Wojsko Polskie] zamordowało w Bełchówce dwóch mężczyzn i zaaresztowali innych i poprowadzili ich do Bukowska. Po drodze kilku zamordowali. Idąc przez wieś śpiewali [hymn ukraiński] „Szcze ne wmerła Ukrajina”. […]

Źródło: Powidomłennia pro antyukrajinśki akciji widdiliw Wijśka polśkoho, w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 985. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

Fragment sprawozdania sytuacyjnego referenta OUN Stepana Golasza „Mara” z nadrejonu „Beskid” o mordzie żołnierzy Wojska Polskiego na Ukraińcu w Bełchówce

[…] 23 stycznia WP kwaterujące w Bukowsku [po mordach w Ratnawicay] wstąpiło do wsi Bełchówka, którą też mocno zrabowało. Zamordowało gospodarza Cełepa i jeszcze jednego inwalidę. Zamordowali tu także jednego gospodarza z Kamiennego. […]

Źródło: „Wisti z terenu za misiać siczeń 1946 r.”, w: „Litopys UPA”, t. 34: Łemkiwszczyna i Peremyszczyna. Polityczni zwity (Dokumenty), red. P.J. Poticzny, I. Łyko, Toronto-Lwiw 2002, s. 59. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

27 stycznia 1946 r., m.p. – Fragment zawiadomienia dowódcy kompanii UPA „Szturmowiec-5” Stepana Stebelskiego „Chrina” dla dowódcy Batalionu Łemkowskiego UPA Wasyla Mizernego „Rena” o mordzie żołnierzy Wojska Polskiego na Ukraińcach w Bełchówce

[25 stycznia 1946 r.] w Bełchówce bandyci[1] zamordowali 2 chłopców […].

Źródło: Powidomłennia pro napad na seło Zawadka Morochiwśka 25 sicznia 1946 r., w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 988. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

1946 luty 1, m.p. [Sanockie] – Fragment tłumaczenia na język polski sprawozdania informacyjnego referentka propagandy nadrejonu „Beskid” Marii Kypkyszko „Stepowej” dotyczącego mordów Wojska Polskiego na ukraińskich mieszkańcach wsi Bełchówka
[…] 20 stycznia pojawiły się wypadowe grupy liczące około 120 ludzi z moździerzami, rozmaitą bronią i sprzętem telefonicznym. Te grupy w okrutny sposób odnosiły się do ludności ukraińskiej. […] Bełchówka – zamordowano jedną osobę, bito i rabowano; […] Bełuchówka – aresztowano 6 osób, następnego dnia jednego z aresztowanych znaleziono zamordowanego pod lasem. […]
Sanockie w styczniu 1946, w: M. Siwicki, Dzieje konfliktów polsko-ukraińskich, t. III, Warszawa 1994, s. 320.

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Wyniki monitoringu z 13 kwietnia 2015 r. (fundamenty szkoły) i 31 grudnia 2015 r. (cerkwisko, cmentarz).

CERKWISKO
Do cerkwiska prowadzi droga leśna, z Ratnawicy, wzdłuż potoku. Po dotarciu do przepustu betonowego nie należy iść rozwidleniem w górę w prawo, a nadal przed siebie, szukając wzrokiem potężnego drzewa na wzniesieniu po prawej stronie, ok. 30 metrów od drogi.