ПОТІЧОК (pol. Potoczek) – do 1945 r. wieś ukraińska w powiecie zamojskim. W 1943 r. zamieszkiwało ją 85 Ukraińców, 520 Polaków [APL, GDL, zespół 498, sygn. 139, k. 969].

HISTORIA

Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. kościół narzucił wyznanie rzymskokatolickie części dawnych wiernych Cerkwi ruskiej (sprzed 1875 roku), których Imperium Rosyjskie zmusiło do przyjęcia prawosławia. Ilości i nazwisk tych ludzi kościół i państwo do dziś nie podały. Ulegli oni latynizacji i polonizacji we wszystkich sferach życia, przerwana została ciągłość cywilizacyjna, pierwotne kulturowe oblicze wsi uległo zniszczeniu.

W 1919 roku rząd Rzeczpospolitej Polskiej i łacińska diecezja lubelska na drodze przemocy administracyjnej pozbawili wiernych prawosławnych cerkwi i oddali ją do użytku rzymskim katolikom, którzy wywodzili się z dawnych wiernych katolickiej Cerkwi ruskiej sprzed 1875 roku.

Prawdopodobnie ostatni prawosławni, aby uniknąć wygnania, zmienili wyznanie w II połowie 1944 roku. Kościół nie uznawał jednak rzymskich katolików-Ukraińców, więc zmuszeni zostali także do utraty swej ukraińskiej tożsamości narodowej. Informacje o przymusowym przyjęciu nowego wyznania są przez władze kościelne i państwowe ukrywane. Pomimo wielusetletniej niepolskiej przeszłości wsi stosowana jest jej polska wykładnia, np. wierni obrządku greckounickiego opisywani są jako Polacy i rzymscy katolicy, cerkiew uważana jest za kościół.

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

Wyniki monitoringu z września 2020 r.

CERKIEW

Świątynia pod wezwaniem Opieki MB z 1870 r. [Słobodian 2005, 337]. Ta świątynia prawosławna nie stanowi części ukraińskiego dziedzictwa kulturowego. Parafia Imperium Rosyjskiego w oparciu o nią i siłę polityczną państwa niekiedy – i tylko pośrednio – wspierała pierwotną ruską tożsamość kulturalną mieszkańców wsi.

W publikacjach używane są formuły „cerkiew wyświęcona na kościół rzymskokatolicki” czy „świątynię rekonsekrowano” itp., co można odczytywać jako ukrycie przemocy kościoła i państwa, a także wyraz manipulacji nad świadomością człowieka, gdyż „wyświęcenie” w rycie rzymskokatolickim ma zlikwidować przeszłość obiektu jako taką.

CMENTARZE

Cmentarz przy cerkwi I

Cmentarz przy cerkwi II

Cmentarz prawosławny

Na cmentarzu zachowały się nagrobki wykonane zgodnie ze stylistyką sepulklarną prawosławia rosyjskiego z napisami w języku rosyjskim, a także mogiły z tabliczkami polskojęzycznymi. Nie ma napisów w języku ukraińskim. Ukraińcy pomimo przewagi liczebnej wobec upodrzędnienia narodowego ze strony Imperium Rosyjskiego, a potem Rzeczpospolitej Polskiej nie zdołali w XIX i XX wieku utworzyć na Chełmszczyźnie własnych organizacji gwarantujących m.in. wpływ na pisownię w sferze publicznej. Ich nazwiska cerkiew prawosławna i kościół rzymskokatolicki zapisywały rosyjską cyrylicą lub łacinką polską.

BIBLIOGRAFIA

Danuta Kawałko, Cmentarze województwa zamojskiego, Zamość 1994.

Wasyl Słobodian, Cerkwy Chołmśkoji jeparchiji, Lwiw 2005.