КОСОПУДИ (pol. Kosobudy) – do 1945 r. wieś ukraińska w powiecie zamojskim. W 1943 r. zamieszkiwało ją 87 Ukraińców, 691 Polaków[ APL, zespół 498, sygn. 139, k. 193], których przeważającą część stanowili dawni Rusini, jacy zmienili wyznanie na rzymskokatolickie.
HISTORIA
W dokumentach po raz pierwszy wzmiankowane w 1398 roku. Wieś od początku zasiedlona była przez Rusinów. W latach 80. XIX wieku zamieszkiwało ją 345 Rusinów/Ukraińców, 71 rzymskich katolików [SGKP IV, 471] w większości wywodzących się z tychże Rusinów. Rzymscy katolicy stanowili wynik nacisku miejscowego dworu i folwarku, a nie dobrowolną opcję. Po zainstalowania parafii rzymskokatolickiej w 1919 roku polonizację realizował miejscowy ksiądz i osiągnęła ona na tyle wielkie rozmiary, że w 1921 roku narodowość ukraińską zadeklarowało tylko 137 osób [Skorowidz… IV, 128] , a w 1943 roku niemiecki spis ludności zadokumentował jedynie 87 Ukraińców. Nazwiska osób, zmuszonych do zmiany wyznania z greckounickiego i prawosławnego na rzymskokatolickie, do dziś nie zostały opublikowane. Na podstawie nazwisk zmarłych pochowanych na cmentarzu kosobudzkim można ze znaczną pewnością wskazać, że należały do nic 7n 7h osoby z m.in. takich rodzin: Bochenko, Bondyra, Choma, Curyło, Dziedziurko, Holko, Hołowiński, Jędruszko, Klimko, Kowalczuk, Lewczuk, Łasko, Niańko, Olejarczuk, Oryszczak, Romaszko, Teterycz, Tyszko (patrz niżej przykładowe fotografie w galerii: Cmentarz).
W latach 1918-1939 władze kościelne i rząd zabroniły miejscowym Ukraińcom posiadania szkoły ukraińskiej, cerkwi i innych możliwości pielęgnowania tradycji kulturowej wsi oraz swych rodzin. Za to w czasie wojny (!) w Kodopudach mogła istnieć parafia prawosławna [Słobodian 2005, 239].
Brak danych o ewentualnych deportacjach części mieszkańców Ukraińców w 1945 roku i w 1947 roku. Prawdopodobnie ostatni Ukraińcy zmienili wyznanie pod koniec 1944 roku, a ponieważ kościół nie uznawał rzymskich katolików-Ukraińców, zmuszeni zostali do utraty ukraińskiej tożsamości narodowej.
DOKUMENTY
KOMENTARZE
DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 roku część dawnych wiernych Cerkwi Ruskiej (tzw. unici) przeszła na katolicyzm w obcym im rycie łacińskim i uległa polonizacji. Ich ilość i nazwiska nie są znane do dziś.
W 1919 roku łacińska diecezja lubelska i rząd Rzeczpospolitej Polskiej przemocą pozbawili wiernych cerkwi i oddali ją do użytku rzymskim katolikom. Wywodzili się oni z dawnych wiernych katolickiej Cerkwi Ruskiej sprzed 1875 roku, jednak w nowych ramach politycznych i wyznaniowych pozbawieni zostali szans na dochowanie wierności tradycji wschodniej. W czasie II wojny światowej prawosławni wierni na krótko odzyskali obiekt, ale po wojnie państwo i Kościół narzuciły stan odpowiadający ich interesom.
Kosobudy są wsią o bizantyjsko-ruskim/ukraińskim rodowodzie. Obecny stan zapomnienia czy odrzucenia jej niepolskiej przeszłości wynika z przemocy administracyjnej kościoła i państwa nad jej mieszkańcami. Dzieje polityczne Chełmszczyzny wpłynęły na to, że ukraińska kultura materialna zachowała się szczątkowo. Do ukraińskiej przeszłości wsi należy odnieść:
- cerkiew murowana z 1848 roku,
- ikona Matki Boskiej w cerkwi;
- teren cmentarza, gdzie do 1919 roku chowano w większości lub tylko miejscowych Rusinów/Ukraińców.
Wyniki monitoringu z sierpnia 2020 roku.
CERKIEW
Pierwsza informacja o cerkwi w Kosobudach pochodzi z 1598 roku. Na zdjęciach widać cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego, zbudowaną w 1848 roku na miejscu drewnianej [Słobodian 2005, 239]., znacznie przebudowaną po II wojnie światowej. Informacje o historii stojącej obok cerkwi dzwonnicy nie są znane.
CMENTARZ
BIBLIOGRAFIA