МОНАСТИРОК, нині КАЛИНІВКА (pol. Kalinówka, dawniej Monastyrek) – do 1944 roku wieś ukraińska w powiecie zamojskim. W 1943 r. zamieszkiwało ją 540 Polaków [APL, zespół 498, sygn. 139, k. 965].

HISTORIA

W 1880 roku we wsi zamieszkiwało 169 osób, w tym nie mniej jak 115 o wyznaniu prawosławnym [Niedźwiedź 2003, 21]. Źródłem przyjmowania obrządku rzymskokatolickiego był miejscowy folwark, praca w którym wiązała się z podporządkowaniem wyznaniu właściciela – rzymskokatolickiego szlachcica. Według spisu z 1921 roku wszyscy fornale zadeklarowali polskość, jakkolwiek znaczna ich część wywodziła się z mieszkańców wsi, którzy wcześniej tego wyznania nie znali. Ten sam spis zarejestrował wszystkich mieszkańców jako Polaków [Skorowidz 1921, t. IV, 126]. O nacisku administracji rządowej i kościelnej świadczy to, że w 1921 roku nikt w Monastyrku nie zadeklarował wyznania prawosławnego, a mimo to w czasie II wojny światowej we wsi istniała parafia prawosławna [Słobodian 2005, 296].

Na cmentarzu rzymskokatolickim pochowane zostały osoby o nazwiskach świadczących (morfologicznie lub semantycznie) o ich ruskim/ukraińskim pochodzeniu, m.in. takie jak: Szynkaruk, Sołowiej, Szkamriuk, Świszcz, Charczuk, Hunicz, Franaszczuk, Panas, Batiuk, Dołgań, Zezula, Pryszczepa, Cygańczuk, Grabarczuk, Hawrylak, Lapiuk, Szewczuk, Sidor, Adwiejczuk, Denis, Popowicz, Zańko.

Brak danych o tym, aby po II wojnie miały tu miejsce deportacje Ukraińców do Ukraińskiej SRR lub na Ziemie Zachodnie. Wieś zamieszkują zlatynizowani i spolszczeni potomkowie Rusinów/Ukraińców.

Zob. też. niżej: Cerkiew

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

Kalinówka jest wsią o ruskim/ukraińskim rodowodzie. Obecny stan zapomnienia czy odrzucenia jej niepolskiej przeszłości wynika z przemocy administracyjnej kościoła i państwa nad jej mieszkańcami.

Niżej wyniki monitoringu z sierpnia 2020 roku.

CERKIEW

Po raz pierwszy cerkiew pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Pańskiego wymieniona została w dokumentach w 1436 roku, w 1488 wzmiankowany był monaster prawosławny w niedalekiej Huszczce Serbinowej. Taki monaster w przysiółku Huszczki Monastyrek wymieniony został pod 1540 rokiem. Losy cerkwi drewnianej nie są znane, wiadomo, że w 1870 roku trwał jej remont [Słobodian 2005, 296]. Mogła zostać rozebrana w ramach carskiej polityki wyznaniowej zastępującej Cerkiew Ruską tradycji kijowskiej imperialną cerkwią rosyjską.

Stara cerkiew drewniana została na koszt Imperium Rosyjskiego zastąpiona murowaną, zbudowaną w latach 1880-1883, istniejącą do dzisiaj (wykonuje funkcję kościoła). Nie stanowi ona części ukraińskiego dziedzictwa kulturowego. Była obiektem pośrednio wspierającym ukraińską tożsamość kulturalną mieszkańców wsi, w tym stanowiła ośrodek parafii, gdzie niekiedy posługę duszpasterska sprawowali księża, którym było bliskie chrześcijaństwo nawiązujące do ukraińskiej tradycji prawosławnej metropolii Kijowa X-XVII wieku.

W 1919 roku łacińska diecezja lubelska i rząd Rzeczpospolitej Polskiej przemocą pozbawili wiernych cerkwi i oddali ją do użytku rzymskim katolikom. Wywodzili się oni z dawnych wiernych katolickiej Cerkwi Ruskiej sprzed 1875 roku, jednak pozbawieni zostali szans w nowych ramach politycznych i wyznaniowych na wierność swej prawdziwej tradycji wschodniej. W czasie II wojny światowej Ukraińcy na krótko odzyskali obiekt [Słobodian 2005, 296], ale po wojnie państwo i kościół narzuciły stan odpowiadający ich interesom.

KRZYŻE

Znaki ruskiej przeszłości mieszkańców Kalinówki/Monastyrka. Pierwszy krzyż postawiony został obok dawnego cmentarza ruskiego w 1930 roku przez nowych członków utworzonej w 1919 roku parafii rzymskokatolickiej. Drugi krzyż, z 2019 roku, pokazuje, iż jedynie 100 lat minęło od narzucenia kultu łacińskiego mieszkańcom Kalinówki/Monastyrka. Stoi obok cerkwi, gdzie odprawiane są msze rzymskokatolickie.

CMENTARZ I

Pradawny cmentarz, najpierw prawosławny, po 1596 roku katolickiej Cerkwi Ruskiej.

CMENTARZ II

W 1919 roku pomimo zawładnięcia cerkwią prawosławną przez parafię rzymskokatolicką utworzony został nowy cmentarz. Nie wiadomo, czy dawny, ruski, nie nadawał się do użytku, czy założenie nowego cmentarza miało oznaczać symboliczne zerwanie z ruską przeszłością mieszkańców wsi. Nazwiska przedstawione na zdjęciach (wybór) zakończone na -uk lub Kozak posiadają budowę charakterystyczną dla nazwisk ukraińskich lub związanych z taką tradycją historyczną.

BIBLIOGRAFIA