ГРУБЕШІВ (pol. Hrubieszów) – do 1945 r. miasteczko żydowsko-polsko-ukraińskie w powiecie hrubieszowskim. W 1943 r. zamieszkiwało je 10280 osób: 1180 Ukraińców, 8028 Polaków, 730 Niemców, 190 Żydów, 30 Rosjan [APL, zespół 498, sygn. 139, k. 353].
HISTORIA
Hrubieszów – miasto na Chełmszczyźnie […], 13000 mieszkańców w 1931 roku. Znane od XIV wieku, prawa miejskie od 1400 roku, ośrodek Ukraińców południowo-wschodniej Chełmszczyzny, którzy stanowili w powiecie 37 % ludności, a rzymscy katolicy posługujący się językiem ukraińskim – 20 %, a Polacy 20 %; w 1946 roku [powinno być: w 1945 roku – B.H.] ukraińscy mieszkańcy zostali wysiedleni [Encykłopedija ukrajinoznawstwa, t. 2, s. 450; tłum. B.H.]. Po deportacji części mieszkańców Ukraińców do Ukraińskiej SRR w 1945 roku Wojsko Polskie w 1947 r. w ramach deportacji o kryptonimie „Wisła” wygnało z Hrubieszowa na tzw. Ziemie Odzyskane pozostałych 64 obywateli RP narodowości ukraińskiej; według statystyk państwowych w mieście nie pozostał nawet jeden Ukrainiec [Akcja „Wisła” 2013, 1022].
DOKUMENTY
KOMENTARZE
W polskiej Wikipedii [Dostęp: 16 V 2021] najwcześniejszy okres historii Hrubieszowa bez wskazania podstaw odniesiono do państwa polskiego.
DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
CERKIEW I
Pierwsza wzmianka o cerkwi w Hrubieszowie znajduje się w Latopisie Ruskim pod rokiem 1254, ponieważ modlił się w niej książę Danyło Halicki. W 1400 roku cerkiew otrzymała hramotę do króla Jagiełły, a następnie inne nadania i przywileje. W XII połowie XVII wieku przy cerkwi założono bractwo i szpital.
Obok tej cerkwi drewnianej w latach 1795–1810 wzniesiona została cerkiew murowana pod wezwaniem św. Mykoły, jej fundatorem była wspólnota ruska Hrubieszowa. Należała ówcześnie do parafii miejscowej diecezji przemyskiej. Po jakimś czasie rozebrana została stara cerkiew. Dzwonnica zbudowana została w 1868, a także odnowiono starą, a to dzięki mieszczaninowi Antonowi Hajwyńskiemu. W 1875 roku urząd carski Imperium Rosyjskiego przemocą włączył parafię hrubieszowską i cerkiew w skład Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej.
W 1918 roku władze rzymskokatolickiej diecezji lubelskiej i rząd Rzeczpospolitej Polskiej zajęli przemocą cerkiew i zmienili ją w kościół szkolny św. St. Kostki. [Słobodian 2005, 164-166].
Galeria w uzupełnieniu.
no images were found
CERKIEW II
Prawosławna cerkiew Wniebowzięcia NMP zbudowana w latach 1873-1876 przez Imperium Rosyjskie [Słobodian 2005, 167-168], nie stanowi części ukraińskiego dziedzictwa kulturowego. Była obiektem tylko pośrednio wspierającym ukraińską tożsamość kulturalną mieszkańców wsi, w tym stanowiła ośrodek parafii, gdzie niekiedy posługę duszpasterska sprawowali księża, którym było bliskie chrześcijaństwo nawiązujące do ukraińskiej tradycji prawosławnej metropolii Kijowa IX-XVII wieku. Od czasu upadku staroukraińskiego państwa Księstwo Halicko-Włodzimierskie i podboju Chełmszczyzny przez Królestwo Polskie w XIV wieku przynależność mieszkańców Hrubieszowa do struktur organizacyjnych ruskiej Cerkwi Kijowskiej (częściowo od II połowy XIX wieku także moskiewskiej) pozostawała aż do akcji „Wisła” w 1947 roku przestrzenią społeczno-kulturalną pozwalającą im na zachowanie własnej tożsamości etnicznej wobec polityki Kościoła rzymskokatolickiego i Rzeczpospolitej Polskiej.
Obiekt zbudowany został na miejscu XVII-wiecznej cerkwi odwołującej się do ukraińskiej tradycji kijowskiej, a wystawionej kosztami mieszczanina Sofrona Kozuli; w 1636 roku przekazana Cerkwi Ruskiej, spłonęła w 1736 roku [Słobodian 2005, 167].
Galeria w uzupełnieniu.
no images were found
KAPLICZKI
no images were found
KRZYŻ
Krzyż przy ulicy Grabowieckiej; napis łaciński w języku polskim, ale imiona i nazwisko wskazują ukraiński rodowód jego fundatorów. Małżeństwo Uszków mogło być zlatynizowanymi Rusinami, tzw. unitami lub prawosławnymi, którzy zdecydowali umieścić napis polskojęzyczny zamiast cyrylickiego (w 1903 roku przybrałoby to formułę rosyjską). Wynik monitoringu z maja 2021 roku.
CMENTARZ
Cmentarz przy ulicach Nowa i Kolejowa. Przedstawiono nagrobki z napisami cyrylicą utożsamiane z hrubieszowskimi wyznawcami prawosławia Imperium Rosyjskiego, a także nagrobki XIX-wieczne z nazwiskami ukraińskimi zapisanymi łacinką odniesione do Rusinów-tzw. unitów, nagrobki z nazwiskami takimi, jak Ciesielczuk, wskazujące na ruski rodowód kulturowy ich zmarłych posiadaczy oraz inne, np. wywodzącego się ze Szczebrzeszyna funkcjonariusza UB Petra Tałandy. Zadokumentowana seria nie rejestruje wszystkich pochowanych na cmentarzu osób o pochodzeniu lub tożsamości ruskiej (ukraińskiej)/unickiej/prawosławnej: stanowi próbę uchwycenia różnorodności tych form obecną na danym obiekcie kultury. Wyniki monitoringu z sierpnia 2020 roku.
ZABUDOWA
no images were found
BIBLIOGRAFIA