ДУБ (pol. Dub) – do 1945 r. wieś polsko-ukraińska w powiecie zamojskim. W 1943 r. zamieszkiwało ją 2 Ukraińców, 1033 Polaków, 9 Niemców [APL, GDL, zespół 498, sygn. 139, k. 907].

HISTORIA

Dub został wymieniony w dokumentach w 1442 roku, kiedy znajdował się w rękach Hurki Lubartowycza, księcia litewskiego, potem nadal stanowił własność prywatną [Niedźwiedź 2003, 110]. Folwark szlachecki, odrębna jednostka gospodarcza istniejąca obok wsi, decydująco wpłynął na zmianę stosunków wyznaniowych, a potem i etnicznych w Dubie. Nawet w XX wieku ukraińscy mieszkańcy Duba nie mieli możliwości wolnego wypowiedzenia się o sobie. Dlatego w przeprowadzonym pod kontrolą Rzeczpospolitej Polskiej spisie ludności z 1921 roku na niemal 600 mieszkańców tylko 27 określiło się jako Rusini, przy czym 112 określiło się jako prawosławni, 14 grekokatolicy (?). W tym samym czasie na folwarku spis zarejestrował 182 Polaków, 26 Rusinów, a według wyznania: 174 rzymskich katolików, 34 prawosławnych [Ukrajinśki żertwy Chołmszczyzny… 2021, 420]. Przewaga ilościowa Polaków i rzymskich katolików wynikała z przemocy ekonomicznej i kulturalnej dworu i kościoła wobec Rusinów, gdyż nie ma informacji o akcji kolonizacyjnej Duba przez mieszkańców z etnicznej Polski.

MATERIAŁY

19 квітня 1942 р. німецька жандармерія заарештувала 7 українців:

1. Кіх Павло, нар. 1887 р. – родом із Тихобіжа, селянин, ув’язнений у Люблині, 21 червня 1942 р. запроторений до концтабору Аушвіц, де загинув 24 липня 1942 р.
2. Подлевський Лука, б. в. – селянин, ув’язнений у Люблині, пізніше запроторений до концтабору, подальша доля невідома.
3. Проховський Йосип, нар. 6 жовтня 1911 р. – селянин, ув’язнений у Люблині, 21 червня 1942 р. запроторений до концтабору Аушвіц, згодом переведений до концтабору Матгаусен, де загинув 10 серпня 1942 р.
4. Проць Мартин, нар. 14 квітня 1893 р. – селянин, ув’язнений у Люблині, 21 червня 1942 р. запроторений до концтабору Аушвіц, де загинув 1 січня 1943 р.
5. Рогаля Йосип, нар. 1922 р. – селянин, син Рогалі Нестора, ув’язнений у Люблині, пізніше запроторений до концтабору Аушвіц, звільнений у грудні 1942 р.
6. Столярчук Андрій, нар. 3 березня 1892 р. – селянин, ув’язнений у Люблині, 21 червня 1942 р. запроторений до концтабору Аушвіц, де загинув 20 серпня 1942 р.
7. Ушко Іван, нар. 20 травня 1898 р. – селянин, ув’язнений у Люблині, 21 червня 1942 р. запроторений до концтабору Аушвіц, де загинув 5 вересня 1942 р.

Źródło: [Ukrajinśki żertwy Chołmszczyzny… 2021, 420–421].

KOMENTARZE

W wydaniach specjalistycznych autorstwa np. Danuty Kawałko czy Józefa Niedźwiedzia nie ma informacji o losach cerkwi w Dubie.

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

Dub jest wsią o bizantyjsko-ruskim rodowodzie cywilizacyjnym. Obecny stan zapomnienia czy odrzucenia jego niepolskiej przeszłości wynika z przemocy administracyjnej kościoła i państwa nad jej mieszkańcami tej wsi. Ucisk polityczny wobec Ukraińców Chełmszczyzny w XIV–XX wieku wpłynął na to, że ukraińska kultura materialna zachowała się szczątkowo. Do ukraińskiej przeszłości należą tu:

1. teren wsi,

2. miejsce po cerkwi,

3. cmentarz z nagrobkami zmarłych mieszkańców Rusinów/Ukraińców wyznania greckounickiego lub prawosławnego.

Wyniki monitoringu z 2021 roku.

CERKIEW

Pierwsza wzmianka o cerkwi świętego Mychajła pochodzi z 1430 roku. W 1840 została zamknięta ze względu na swą starość cerkiew drewniana zbudowana w głębokiej przeszłości. W 1860 roku kosztem dziedzica Wincentego Dobrzelewskiego wzniesiona została następna cerkiew drewniana, bardzo mała i z wyglądu licha. W 1924 roku została ona zniszczona przez rzymskokatolickich sąsiadów z Kotlic z inicjatywy fanatycznego księdza Józefa Widawskiego [Słobodian 2005, 185].

W 1942 roku administracja GG wysiedliła ze wsi 167 Ukraińców [Ukrajinśki żertwy Chołmszczyzny… 2021, 420].

Cerkwisko

no images were found

KAPLICZKI

Kapliczka wzniesiona prawdopodobnie na miejscu starszej lub krzyża związanego z kultem wschodnim, na co wskazuje ikona Matki Boskiej charakterystyczna dla ruskiej Chełmszczyzny.

Kapliczka wzniesiona w 1905 roku prawdopodobnie w celu uczczenia zmiany wyznania z prawosławnego na rzymskokatolickie przez przeważającą część dawnych wiernych obrządku greckoruskiego zmuszonych do przyjęcia prawosławia w 1875 roku. Jest to materialny ślad zerwania z ruskością Duba, gdyż rzymscy katolicy, których wcześniej we wsi nie było, w ramach Kościoła zostali wtedy zmuszeni do zerwania z dawnym wyznaniem greckounickim – stali się Polakami. Kapliczka związana jest jednak z miejscową tradycją wschodnią, na co wskazuje ikona.

CMENTARZ

Na cmentarzu zachowały się nagrobki charakterystyczne dla stylistyki sepulklarnej prawosławia Cesarstwa Rosyjskiego.

Na nagrobkach nie ma napisów w języku ukraińskim. Ukraińcy pomimo przewagi liczebnej nie zdołali utworzyć na Chełmszczyźnie w XIX–XX wieku własnych organizacji gwarantujących m.in. wpływ na pisownię w sferze publicznej. Zatem ich nazwiska zapisywano w języku instytucji dominujących: rosyjską cyrylicą lub łacinką polską. Niżej odczytane nazwiska cyrylickie w pisowni pierwotnie rosyjskiej, które podano w wersji ukraińskiej i polskiej:

no images were found

BIBLIOGRAFIA