ЧУЛЬЧИЦІ, Чолчиці (pol. Czułczyce) – do 1945 r. wieś ukraińska w powiecie chełmskim. W 1943 r. wieś zamieszkiwało: Czułczyce Duże: 378  Ukraińców, 120 Polaków; Czułczyce Małe: 96 Ukraińców, 64 Polaków; Czułczyce Kolonia: 231 Polaków [APL, zespół 498, sygn. 139, k. 255].

HISTORIA

Po deportacji większości mieszkańców Ukraińców do Ukraińskiej SRR w 1945 roku Wojsko Polskie w 1947 roku w ramach deportacji o kryptonimie „Wisła” wygnało z Czułczyc Małych na tzw. Ziemie Odzyskane  1 obywatela RP narodowości ukraińskiej; pozostało 151 Polaków [Akcja „Wisła” 2013, 1018]. Dane deportacyjne o Czułczycach Dużych nie są dziś znane. Nagły przyrost liczby Polaków w Czułczycach Małych w 1947 roku do 151 w porównaniu z liczbą 64 w 1943 roku może świadczyć o przeniesieniu po II wojnie metryk z cerkwi do kościoła przez część ludności prawosławnej i jej polonizacji.

DOKUMENTY

KOMENTARZE

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

Wyniki monitoringu z sierpnia 2020 roku.

CERKIEW

Pierwsza wzmianka o cerkwi świętych Kosmy i Damiana: 1436 rok. Uległa zniszczenia w latach 1651-1655 czasie walk hetmana Bohdana Chmielnickiego o naprawę Rzeczpospolitej i utworzenie ruskiego państwa kozackiego. Następną cerkiew drewnianą wzniesiono w 1763 lub w 1786 roku. W 1905 roku na jej miejscu z fundacji rosyjskiego szlachcica Kławdija Paschałowa zbudowana została obecna cerkiew murowana. Budowniczym był Iwan Petrowycz Kowalewski z Kubania. Zamknięta przez rząd RP po I wojnie światowej. Czynna jako cerkiew prawosławna w latach 1939-1944. Przywłaszczona w 1945 roku jako świątynia łacińska św. Rocha przez Kościół rzymskokatolicki. W 1947 roku dobudowana zakrystię. [Słobodian 2005, 455-456] Stan taki utrzymuje się i obecnie.

Niżej: prawosławna cerkiew zbudowana przez władze Imperium Rosyjskiego, nie stanowi części ukraińskiego dziedzictwa kulturalnego Czułczyc. Była obiektem tylko pośrednio wspierającym ukraińską swoistość kulturalną mieszkańców wsi, w tym stanowiła ośrodek parafii, gdzie w różnych okresach posługę duszpasterska sprawowali księża, którym było bliskie chrześcijaństwo o tradycji wywodzącej się z prawosławnej metropolii Kijowa IX-XVII wieku.

CMENTARZ

Na cmentarzu zachowały się nagrobki charakterystyczne dla stylistyki sepulklarnej prawosławia Cesarstwa Rosyjskiego. Do dziedzictwa ukraińskiego należą pochówki i nazwiska zmarłych osób.

Nagrobki sprzed 1945 roku

Napisy rosyjskojęzyczne na nagrobkach rejestrują następujące nazwiska (kolejność zgodna z kolejnością zdjąć galerii, podano tylko formę męską w wersji ukraińskiej i polskiej): Урин/Uryn, Озоровський/Ozorowski, Слодковський/Słodkowski, Гайдучук/Hajduczuk, Паючко (Паючка?)/Pajuczko (Pajuczka?), Skubij, Казалюк/Kazaluk, Dedera, Іванойко/Iwanojko, Собипан/Sobipan, Бродовський/Brodowski, Кривицький/Krywycki.

Nagrobki po 1945 roku

Na cmentarzy znajdują się pochówki osób zmarłych po 1945 roku. W tej galerii przedstawiono też groby osób zmarłych przed 1945 rokiem, ale ich nagrobki zostały zbudowane po 1945 roku.

Grobowiec rodziny Bejdów

Bejdowie byli znacznym rodem bogatych ruskich chłopów czułczyckich. Wiadomo, że w 1793 roku członek bractwa cerkiewnego Kiryk Bejda ofiarował parafii funt topionego srebra na 4 narożniki dla oprawy Ewangelii [Braniewski 2018, 76]. W 1818 roku greckokatolicki paroch Sawina, Jewstachij Grzegorzewski, w inwentarzu wyposażenia cerkwi i plebanii w Czułczycach wymienił Iwana Bejdę, którego pole graniczyło z plebańskim [77]. W innym inwentarzu, z 1846 roku, wynika, że we wsi istniało bractwo cerkiewne, któremu współprzewodniczył Józef Bejda [79]. Franciszek Bejda miał lub obsiewał tyle pola, że w latach 50. ze wszystkich stron otaczały one zabudowania plebanii [81]. Przedstawiciele tej rodziny do dziś zamieszkują Czułczyce.

Grobowiec z 2015 roku obejmuje zapewne 10 grobów osób wymienionych na tablicy nagrobnej, które wcześniej pochowane zostały w jednym rzędzie obok siebie. Na tablicy nie podano dat ich życia i śmierci.

Krzyż upamiętniający

BIBLIOGRAFIA

Braniewski Sławomir, Parafia unicka pw. Kosmy i Damiana w Czułczycach, „Rocznik Chełmski” 2014, t. 18, s. 76-91.