ЧОРТІВЕЦЬ (pol. Czartowiec) – do 1945 r. wieś ukraińsko-polska w powiecie Tomaszów Lubelski. W 1943 r. zamieszkiwało ją 162 Ukraińców, 308 Polaków [APL, GDL, zespół 498, sygn. 139, k. 983].
HISTORIA
Pierwsza wzmianka o wsi: 1472 rok, stanowiła własność szlachecką, której pozostałości dotrwały do 1944 roku [Niedźwiedź 2003, 81]. Brak wiadomości o deportacjach mieszkańców-Ukraińców.
DOKUMENTY
MATERIAŁY
28 квітня 1942 р. німецька жандармерія заарештувала, за підозрою в комуністичних симпатіях, п’ятьох українців:
- Габіта Олександер, нар. 10 довтня 1910 р. – селянин, ув’язнений: концтабiр Аушвіц, перевезений у концтабір Ґусен, подальша доля невідома.
- Саврацький Василь, нар. 28 січня 1882 р. – селянин, родом із Невиркова, ув’язнений: концтабiр Аушвіц, де помер 9 липня 1942 р.
- Тимчук Володимир, б. в. – селянин, ув’язнений: концтабip Аушвіц, подальша доля невідома.
- Тимчук Олександер, б. в. – селянин, ув’язнений: концтабiр Аушвіц, подальша доля невідома.
- Яроній Лука, б. в. – селянин, ув’язнений:: концтабiр Аушвіц, подальша доля невідома.
19 грудня 1943 р. невідома боївка вбила українця: Турля Йосип, б. в. – різник.
10 квітня 1944 р. неідентифікована польська боївка замордувала православного душпастиря Огризка Петра, нар. 18 листопада 1891 р. – священник Морятинської парафії, замордований у католицьку Вербну неділю.
Źródło: [Ukrajinśki żertwy Chołmszczyzny… 2021, s. 500-501].
DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Wyniki monitoringu z 2021 roku.
CERKIEW
Świątynia Przemienienia Pańskiego, budowana w latach 1844-1848, dokończona w 1867 roku; stoi zapewne na miejscu cerkwi drewnianej znanej w dokumentów XVIII-wiecznych. Pierwsza wzmianka o cerkwi: 1533 rok. W 1919 roku rząd Rzeczpospolitej Polskiej i łacińska diecezja lubelska przemocą pozbawili wiernych cerkwi i oddali ją do użytku rzymskim katolikom [Słobodian 2005, 454]. Ci wywodzili się w większości z dawnych wiernych katolickiej cerkwi ruskiej/greckounickiej sprzed 1875 roku, jednak w nowych ramach politycznych i wyznaniowych pozbawieni zostali szans na dochowanie wierności tradycji wschodniej. W okresie Generalnego Gubernatorstwa we wsi działała parafia Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej odwołującej się do tradycji ukraińskiego prawosławia kijowskiego. Objęła ona cerkiew odebraną wiernym w 1919 roku [Słobodian 2005, 454], jednak miejscowe prawosławie zostało ostatecznie zniszczone przez ponowne objęcie Chełmszczyzny przez administrację RP i Kościoła w 1944 roku.
Nazwiska osób, zmuszonych w 1919 roku i latach 1944-1945 do zmiany wyznania na rzymskokatolickie do dziś przez odpowiednie władze nie zostały opublikowane, co uniemożliwia młodemu pokoleniu zapoznania się ze swą prawdziwą tradycją.
KAPLICZKA
Kapliczka w stylu prawosławia rosyjskiego, nie stanowi części ukraińskiego dziedzictwa kulturowego.
PLEBANIA
Prawdopodobnie budynek plebanii prawosławnej. W parafii niekiedy posługę duszpasterska sprawowali księża, którym było bliskie chrześcijaństwo nawiązujące do ukraińskiej tradycji prawosławnej metropolii Kijowa X-XVII wieku.
CMENTARZ
Założony prawdopodobnie w połowie XIX wieku, do 1875 roku greckounicki, potem prawosławny. W 1919 roku, gdy Czartowiec objęła parafia rzymskokatolicka, przed cmentarzem wschodnim założony został rzymskokatolicki [Kawałko 1994, 252], dawny cmentarz znalazł się za nim i zaczął niszczeć. Po latach w opisie Danuty Kawałko z 1994 roku znalazły się słowa, że „w kwaterze prawosławnej nagrobków nie ma”, ale nie jest on zgodny nawet ze stanem z 2021 roku [Kawałko 1994, 252].
BIBLIOGRAFIA