ПАШОВА (pol. Pszowa) – przed 1947 r. wieś ukraińska w powiecie leskim. W 1939 r. liczyła 1410 mieszkańców: 1310 Ukraińców, 5 Polaków, 55 ukraińskojęzycznych rzymskich katolików, 40 Żydów [Kubijowycz, 43].
DOKUMENTY
Fragment sprawozdania sytuacyjnego referenta politycznego nadrejonu OUN „Chłodny Jar” Petra Kawuzy „Rusłana” o mordzie żołnierzy Wojska Polskiego na Ukraińcu w Paszowej (?)
[…] 11 sierpnia 1946 r. od strony lasu między Ropienką a Stańkową wyszło około 30 wojaków Wojska Polskiego. Szli z góry w dolinę. Po środku wsi rozstawili się między domami i szli dalej. Trafili na wesele, z jakiego zaczęli uciekać goście. Wojsko Polskie strzelało, zabijając Josypa Cyca i raniąc Andrija Andrusieczkę. […]
Źródło: Wisti z terenu [za lipiec-sierpień 1946 r.], w: „Litopys UPA”, t. 34: Łemkiwszczyna i Peremyszczyna. Polityczni zwity (Dokumenty), red. P.J. Poticzny, I. Łyko, Toronto-Lwiw 2002, s. 540. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.
Wyciąg o 13 Ukraińcach z Paszowej ze spisu ofiar mordów formacji zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej w rejonie V nadrejonu „Chłodny Jar” w I Okręgu Kraju Zakerzońskiego sporządzonego przez referenta OUN „Sławka” z rejonu
Spis zamordowanych przez bandy polsko-bolszewickie
od przejścia frontu do 31 XII 1946 roku
- Mazur Jurko – ur. w 1904 roku, z Paszowej, zastrzelony przez Wojsko Polskie dnia 2.2.1946 roku w czasie naskoku na sotnię „Burłaki”;
- Mazur Stefan – lat 16, z Paszowej, zastrzelony przez Wojsko Polskie dnia 2.2.1946 roku w czasie naskoku na sotnię „Burłaki”;
- Fir Iwan – lat 52, z Paszowej, zastrzelony przez Wojsko Polskie dnia 2.2.1946 roku w czasie naskoku na sotnię „Burłaki”;
- Terefenko Josyf – lat 16, z Paszowej, zastrzelony na początku grudnia 1945 roku podczas obławy przez UBP z Leska;
- Szul Rozalija – lat 60, z Paszowej, zastrzelona dnia 22.9.1945 roku przez UBP z Leska pod lasem, gdzie pasła bydło;
- Terefenko Mychajło – lat 40, z Paszowej, zastrzelony w marcu 1945 roku przez polsko-bolszewickich ludożerców w lesie podczas obławy;
- Hływa Dmytro – lat 40, z Paszowej, zastrzelony w marcu 1945 roku przez polsko-bolszewickich ludożerców w lesie podczas obławy;
- Terefenko Dmytro – lat 30, z Paszowej, zastrzelony 16.2.1945 roku przez połączone [siły] MO z Ropienki, Uherzec, Wojtkowej i Leska;
- Łyszyk Josyf – lat 14, z Paszowej, zastrzelony 16.2.1945 roku przez połączone [siły] MO z Ropienki, Uherzec, Wojtkowej i Leska;
- Terefenko Ilko – lat 40, z Paszowej, zastrzelony w lipcu 1946 roku przez Wojsko Polskie z Sanoka podczas obławy;
- Hasulak Dmytro – lat 14, z Paszowej, zastrzelony 5.6.1945 roku przez polsko-bolszewickich ludożerców w lesie podczas obławy;
- Petryk Iwan – lat 42, z Paszowej, zastrzelony 16.2.1945 roku przez połączone [siły] MO z Ropienki, Uherzec, Wojtkowej i Leska;
- Peczinka Anna – lat 60, spalona w swym domu 16.2.1945 roku przez połączone [siły] MO z Ropienki, Uherzec, Wojtkowej i Leska; […]
Postój, 27.3.1947 rok „Sławko”
Oryginał, rękopis. AIPN Rz 072/1, t. 23, Spys pomordowanych wid perechodu frontu do 31 XII 46 r. czerez polśko-bolszewyćki bandy, k. 208.
HISTORIA
[w opracowaniu]
DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Dokumentacja fotograficzna wykonana 10 lipca 2010 r..
CERKIEW
CMENTARZ
Cmentarz, położony za cerkwią, na zboczu góry, jak wynika z rekonstrukcji zrobionej na podstawie współczesnego rozmieszczenia pochówków, przed 1947 r. nie posiadał części rzymskokatolickiej, która powstała po osiedleniu się we wsi nowych mieszkańców, będących wyznania rzymskokatolickiego. Dokonana została sukcesja dawnej części greckokatolickiej, o czym świadczą krzyże lub ich podstawy we wschodniej części cmentarza, jednak znajdujące się na jego krańcu, nad jarem lub tuz za cerkwią. Nienaruszona została tylko część dawnego cmentarza znajdująca się powyżej nowego.
POCHÓWEK członków podziemia ukraińskiego
Naprzeciw wejścia do cerkwi, w odległości ok. 5 metrów od prawego narożnika, wg informacji Józefa Mycy, spoczywają członkowie podziemia ukraińskiego, którzy, okrążeni przez WP w 1947 r., ulegli uduszeniu po podpaleniu budynku, pod którym znajdowała się ich kryjówka we wsi Rakowa. Byli to 4 członkowie bojówki Służby Bezpieczeństwa OUN. Jeden z nich, „Jarema”, pochodził z Ropienki.
Informacje J. Mycy, byłego żołnierza UPA, potwierdza, jeśli chodzi o przebieg, jednak nie we wszystkim skutki zdarzenia, raport z rejonu V nadrejonu „Chłodny Jar” „Wisti z terenu” za miesiąc marzec 1947 r., opublikowany w tomie 34 „Latopisu UPA”, s. 677: „O godzinie 3-ciej do Rakowej przybyło z Sanoka UBP, MO i ORMO w ilości około 100 osób. (…). Następnie udali się do domu Stefana Diakuna, w stodole i w domu zaczęli szukać „banderowskiego bunkra”. Mocno pobili córkę gospodarza Anne, mówiąc, że w stodole słychać krzyk i muszą ją spalić. Podpalili stodołę kulami zapalającymi. Od stodoły zaczął zajmować się dom, lecz ludzie ugasili. W stodole w kryjówce znajdowało się 3 powstańców, którzy podusili się od dymu” (tłum.: B.H.).
Miejsce pochówku znajduje się na planie pierwszym fotografii. Prawdopodobnie tuż za nim zaczynał się dawny cmentarz greckokatolicki.
