ПОТІК ГОРІШНІЙ (pol. Potok Górny) – do 1945 r. wieś ukraińska w powiecie biłgorajskim. W 1943 r. zamieszkiwało ją 489 Ukraińców, 1246 Polaków [APL, GDL, zespół 498, sygn. 139, k. 175].
HISTORIA
Ukraińskie ofiary z lat 1939-1947
13 жовтня 1942 р. німецька жандармерія розстріляла дев’ятьох поляків і українця. Вбитим українцем був Калан Антін, 83 р. – селянин. Уночі з 17 на 18 грудня (за іншими джерелами 11 грудня 1943 р.) відділ БХ під командуванням Юзефа Стемпньовського («Шаха») убив чотирьох жителів села. Це були: Бик Дмитро, 56 р. – волосний урядовець (секретар), був також дяком у місцевій церкві. Чоловік Бик Катерини; Бик Катерина, 55 р. – селянка, дружина Бика Дмитра; Яцечко Іван, 41 р. – селянин, війт; Яцечко Микола. Імовірно, тої ж ночі загинув також: Перестінко Дмитро, 31 р. – проф. невід. Правдоподібно, що у тому часі загинула також (точна дата не встановлена) жінка з села – Слома Ганна [Ukrajinśki żertwy Chołmszczyny… 2021, 136].
Parafia wschodnia
W okresie Generalnego Gubernatorstwa we wsi działała parafia Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej odwołującej się do tradycji ukraińskiego prawosławia kijowskiego. Objęła ona cerkiew zamkniętą po 1918 roku przez władze RP [Słobodian 2005, 337], jednak miejscowe prawosławie zostało ostatecznie zniszczone po ponownym objęciu Chełmszczyzny przez administrację RP i Kościoła po lipcu 1944 roku. Prawdopodobnie ostatni prawosławni, aby uniknąć wygnania, zmienili wyznanie w II połowie 1944 r. Kościół nie uznawał jednak rzymskich katolików-Ukraińców, więc zmuszeni zostali także do utraty swej ukraińskiej tożsamości narodowej. Fakt narzucenia nowego wyznania są przez władze kościelne i państwowe ukrywany.
DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Potok Górny jest wsią o bizantyjsko-ruskim/ukraińskim rodowodzie. Obecny stan zapomnienia czy odrzucenia jej niepolskiej przeszłości wynika z przemocy administracyjnej kościoła i państwa nad mieszkańcami wsi. Ucisk polityczny państw lub formacji społeczno-kulturalnych uważających osoby wyznania prawosławnego lub Rusinów/Ukraińców za ludność wrogą wpłynął także na dzisiejszy stan ukraińskiej kultury materialnej. Należą do niej obecnie:
- miejsce po cerkwi drewnianej (brak zdjęć),
- cmentarz zmarłych wyznania greckounickiego i prawosławnego,
Wyniki monitoringu z 2020 r.
CMENTARZ
Na cmentarzu zachowały się nagrobki wykonane zgodnie ze stylistyką sepulklarną prawosławia rosyjskiego. Nie ma napisów w języku ukraińskim. Ukraińcy wobec upodrzędnienia narodowego ze strony Imperium Rosyjskiego, a potem Rzeczpospolitej Polskiej nie zdołali w XIX i XX wieku utworzyć na Chełmszczyźnie własnych organizacji gwarantujących m.in. wpływ na pisownię w sferze publicznej. Ich nazwiska cerkiew prawosławna i kościół rzymskokatolicki zapisywały rosyjską cyrylicą lub łacinką polską.
BIBLIOGRAFIA
Wasyl Słobodian, Cerkwy Chołmśkoji jeparchiji, Lwiw 2005.
Ukrajinśki żertwy Chołmszczyny i piwdennoho Pidlaszszia u 1939-1944 rr. (Lubłynśkyj dystrykt Generalnoji Buberniji), opr. Ihor Hałahida, Myrosław Iwanyk, Lwiw 2021.