ЛЮХІВ ГОРІШНІЙ (pol. Luchów Górny ) – do 1945 r. wieś ukraińsko-polska w powiecie biłgorajskim. W 1943 r. zamieszkiwało ją 217 Ukraińców, 634 Polaków, 4 Niemców [APL, GDL, zespół 498, sygn. 139, k. 191].

HISTORIA

W 1919 roku rząd Rzeczpospolitej Polskiej i łacińska diecezja lubelska przemocą pozbawili wiernych cerkwi i oddali ją do użytku rzymskim katolikom. Wywodzili się oni z dawnych wiernych katolickiej cerkwi ruskiej/greckounickiej sprzed 1875 roku, jednak w nowych ramach politycznych i wyznaniowych przemocą pozbawieni zostali szans na dochowanie wierności tradycji wschodniej.

Nazwiska osób, zmuszonych w 1919 roku i latach 1944-1945  do zmiany wyznania na rzymskokatolicki do dziś przez odpowiednie władze nie zostały opublikowane, co uniemożliwia młodemu pokoleniu zapoznania się ze swą prawdziwą tradycją.

W okresie Generalnego Gubernatorstwa we wsi działała parafia Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej odwołująca się do tradycji ukraińskiego prawosławia kijowskiego. Objęła ona cerkiew odebraną wiernym w 1919 roku przez władze RP i Kościół [Słobodian 2005, 278]., jednak miejscowe prawosławie zostało ostatecznie zniszczone przez ponowne objęcie Chełmszczyzny przez administrację RP i Kościoła w 1944 roku. Prawdopodobnie ostatni Ukraińcy zmienili wyznanie pod koniec 1944 roku, a ponieważ Kościół nie uznawał rzymskich katolików-Ukraińców, zmuszeni zostali do utraty ukraińskiej tożsamości narodowej.

DOKUMENTY

KOMENTARZE

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

Wyniki monitoringu z 2021 roku.

Luchów Górny jest wsią o bizantyjsko-ruskim/ukraińskim rodowodzie cywilizacyjnym. Obecny stan zapomnienia czy odrzucenia jego niepolskiej przeszłości wynika z przemocy administracyjnej kościoła i państwa nad mieszkańcami tej wsi.

Ucisk polityczny wobec Ukraińców Chełmszczyzny wpłynął na to, że ukraińska kultura materialna zachowała się szczątkowo. Do ukraińskiej przeszłości należą tu:

1. miejsce po cerkwi drewnianej wzmiankowanej w 1589 roku,
2. cmentarz, gdzie do 1944 roku chowano miejscowych Rusinów/Ukraińców,
3. nazwiska części mieszkańców i nazwy terenowe.

CERKIEW

Świątynia pw. św. Paraskewii, po raz pierwszy w dokumentach wymieniona w 1589 roku. Pod koniec XVIII wieku cerkiew drewniana spłonęła, wierni postawili na własny koszt kaplicę. W latach 40. XIX wieku zmienili obrządek z greckounickiego na prawosławny w rosyjskiej wersji imperialnej i w 1842 roku właściciel wsi, generał Sojmanow rozpoczął budowę cerkwi murowanej pw. Opieki Matki Boskiej. W 1919 roku cerkiew została przemocą zagarnięta przez Kościół [Słobodian 2005, 278].

Ta świątynia Imperium Rosyjskiego nie stanowi części ukraińskiego dziedzictwa kulturowego. Parafia prawosławna od lat 40. XIX wieku w oparciu o nią i siłę polityczną państwa tylko pośrednio wspierała ukraińską tożsamość kulturalną mieszkańców wsi, m.in. w parafii niekiedy posługę duszpasterska sprawowali księża, którym było bliskie chrześcijaństwo nawiązujące do ukraińskiej tradycji prawosławnej metropolii Kijowa X-XVII wieku. Od czasu upadku Księstwa Halicko-Włodzimierskiego po podboju przez Królestwo Polskie i inne państwa w XIV wieku Cerkiew kijowska (od 1875 roku pośrednio także moskiewska) pozostawała aż do deportacji z latach 1944-1947 roku przestrzenią społeczno-kulturalną pozwalającą wiernym na zachowanie części własnej tożsamości historycznej wobec polityki Kościoła rzymskokatolickiego i Rzeczpospolitej Polskiej.

CMENTARZ I

Stan współczesny dawnego cmentarza greckounickiego po przeniesieniu go w nieznanym okresie spod cerkwi, gdzie istniał od końca XVI wieku. Dawne pochówki zostały wtórnie pokryte nowymi, XX-wiecznymi z okresu gdy po 1919 roku powstała tu parafia rzymskokatolicka traktująca je jako wrogą substancję kulturową. Na nagrobku z 1931 roku ukraińskie nazwisko: Pawluk.

CMENTARZ II

Cmentarz założony przez parafię Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej w latach 40. XIX wieku [Kawałko 1994, 219]. Zachowały się nagrobki charakterystyczne dla stylistyki sepulklarnej prawosławia Cesarstwa Rosyjskiego. Do dziedzictwa ukraińskiego należą pochówki i nazwiska zmarłych.

Na nagrobkach nie ma napisów w języku ukraińskim. Ukraińcy pomimo przewagi liczebnej nie zdołali utworzyć na Chełmszczyźnie w XIX–XX wieku własnych organizacji gwarantujących m.in. wpływ na pisownię w sferze publicznej. Zatem ich nazwiska zapisywano w języku instytucji dominujących: rosyjską cyrylicą lub łacinką polską. Niżej odczytane nazwisko cyrylickie w pisowni pierwotnie rosyjskiej, które podano w wersji ukraińskiej i polskiej: Юлія Матвіївна Кневська з дому Бартош/Julia Matwijiwna Kniewska z domu Bartosz.

BIBLIOGRAFIA