НОВИЙ ДИКІВ (0pol. Dzików Nowy) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie lubaczowskim. W 1939 r. zamieszkiwało w niej 1440 osób, spośród których 1070 było Ukraińcami, 50 Polakami, 280 rzymskimi katolikami używającymi na co dzień języka ukraińskiego, 40 Żydów [Kubijowicz, 46].

HISTORIA

Po deportacji części mieszkańców Ukraińców do Ukraińskiej SRR w latach 1945–1946 Wojsko Polskie w 1947 r. w ramach deportacji o kryptonimie „Wisła” wygnało ze wsi na tzw. Ziemie Odzyskane  276 obywateli RP narodowości ukraińskiej [Akcja „Wisła” 2013, 1042].

DOKUMENTY

maj (?) 1946 r., [m.p.] – Fragment sprawozdania referenta politycznego  rejonu II w Okręgu II Kraju Zakerzońskiego Mychajła Borysa „Żana” o mordach formacji RP na Ukraińcach w Dzikowie Nowym

[…] 10 października 1944 r. milicja z Dzikowa Starego zamordowała wieśniaka Pyrih Mychajła – lat 32, podejrzanego o współpracę z powstańcami (UPA). […]

[…] 19 października 1945 r. WP zamordowało 2 wieśniaków za 3 swoich żołnierzy, którzy upadli na zasadzce pod Dzikowem, a to:

1. Hałak Jurij – 21 lat życia;
2. Szmahło Iwan – 37. […]

16 kwietnia 1946 r. MO z Dzikowa Nowego zamordowała wieśniaka Pyrih Mychajła lat 22, podejrzewając go o współpracę z UPA. […]

Razem: 3 zamordowanych (2 przez WP, 1 przez MO) […].

Źródło: Informacija pro ukrajinśki seła ta jich meszkanciw, szczo postradały w rezultati polśkych napadiw, w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 947, 959. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

Fragment dokonanego przez nieznanego członka siatki cywilnej opisu stanu wsi Dzików Nowy dotyczący 3 Ukraińców zamordowanych przez różne formacje zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej

            […] Dzików Nowy. Zamordowani: Pyrih Mychajło. Zastrzeleni: Hymahło Iwan, Hałak Jurko […].

Źródło: AIPN Rz 072/1, Dykiw Nowyj, t. 22, , k. 5.

Fragment wykonanego przez referenta OUN spisu 7 Ukraińców zamordowanych przez członków MO i bolszewików w Dzikowie Nowym

1. Kołaczko [?] Myrosław – staniczny, zwiadowca SB, [ur.] 1.7.1913 [r.], Dzików Nowy […], zabity przez Polaków i bolszewików w czasie akcji 4 IX 1944 r.;
2. Kalipko [?] Mykołaj – staniczny, [ur.] 1.4.1915 [r.], Dzików Nowy […], „”, […]

18. Smaluch Wasyl – [ur.] 1906 [r.], Dzików Nowy […], „”, […]
19. Znak Andrij – [ur.] 1906 [r.], Dzików Nowy, […], zabity 16 X 1945 r. w Dzikowie Nowym, […];
20. Samahalski Stefan – [ur.] 1924 [r.], Dzików Nowy, […], [zabity] w Dzikowie Nowym 16 X 1945 r., […];
21. Szmahno Iwan – [ur.] 1908 [r.], Dzików Nowy, […],[zabity] w Dzikowie Nowym 16 X 1945 r., […];
22. Hałak Jurko – [ur.] 1918 [r.], Dzików Nowy […],[zabity] w Dzikowie Nowym 16 X 1945 r., […];

Oryginał, rękopis. AIPN Rz 072/1, t. 23, k. 374.

Fragment wspomnień Iwana Horajskiego o mordach na Ukraińcach w Dzikowie Starym i Dzikowie Nowym dokonanych przez członków MO, UB i żołnierzy WP

            Zamordowani przez sowieckich Polaków w różnych miejscach koło Dzikowa:

1. Netreba Oleksa, Dzików Stary – 1945 r.;
2. Mychajło Stańko, Dzików Stary – 1944;
3. Jurko Petrycki, Dziaków Stary – 1947;
4. Ołeksa Dutka, Dzików Stary – 1947;
5. Warachowycz Ołeksa, Dzików – 1947;
6. Karchut Petro z Dzikowa, zamordowany w Cewkowie w 1947 r.;
7. Myć Iwan – 1947;
8. Czajka Petro – 1947;
9. Bożko Wołodymyr, Dzików Stary – 1947 [?];
10. Baryćki z Koroliwki zamordowany na Pyrożkach koło Ułazowa;
11. Ołeksa Onyszko, Dzików, […] – 1944;
12. Ołeksa Osoba, Dzików […] – 1944;
13. ciało znalezione na drodze z Dzikowa do Lubaczowa, ale nie można było poznać, bo tak było zmasakrowane […]. To informacje z pierwszej ręki, bezpośrednio z Dzikowa.
14. Wołodymyr Skrypeć (Makohin) – 1944;
15. Mychajło Samagalski […];
16. Ołeksa Skrypeć z Wólki – 1944;
17. Teodor Waplak z Wólki – 1944;
18. Mykoła Kupyło, zamordowany w Cewkowie, pobicie 1944;
19. Iwan Znak;
20. Roman Myć, uduszony sznurem i rzucony do stawu; ciało znaleziono po trzech dniach […];
21. Kateryna Marchewka [?], [zamordowana] koło wsi Zabiała,1946;
22. Korenicki Antin, zastrzelony za swoją stodołą, 1946;
23. Mychajło Skrypeć, do nieprzytomności pobity w 1946 roku przez polską armię „Wisła” i wrzucony do stawu, puszczono za nim owczarka wojskowego, aby go żarł, a potem wyciągnęli go ze stawu, przywiązali do konia, zaciągnęli pod las i tam na końskim okopisku zakopali;
24. Teodor Purcha, członek policji ukraińskiej, zamordowany w Lubaczowie, 1947
25. Wolodymyr Szul z Dzikowa Starego, 1944;
26. Łychowid, 1945;
27. Karchut Wołodymyr, Dzików Nowy, 1946;
28. Karchut Iwan, Dzików Nowy, 1945;
29. Kolinko Mykoła, Dzików Nowy, 1944;
30. Klaczko Mykoła, Dzików Nowy, 1944;
31. Sereda, Dzików Nowy, 1947;
32. Korenicki, Dzików Nowy, 1947;
33. Szewczyk, 1947;
34. Wasyl Zadorożny, [?];
35. Iwan Procajło, Cewków, 1944;
36. Ilko Procajło, obydwu Procajłów zastrzeliła polska szturmówka;
37. rodzina Łysiaków, inżynier Łysiak i jego żona nauczycielka, Wola Cewkowska, zamordowani w sierpniu 1945 roku.

            […] Zaraz po zamordowaniu 56 naszych strzelców [na początku października 1944 roku – B.H.] [żołnierze WP] udali się na leśniczówkę stojącą przy drodze z Dzikowa do Oleszyc i zamordowali tam gajowego Zawadę, syna i córkę, a żona uciekła. […]

            Po masakrze 56 strzelców Polacy uwierzyli, że w lesie nie ma już nikogo. Zaczęli teraz znęcać się i mordować. […] W pierwszych dniach listopada były już dobre przymrozki, tak że na boso nie można było wyjść z domu. W tym czasie Polacy gnali 30 mężczyzn przez Dachnów, Futory, Oleszyce w kierunku Jarosławia (wszyscy byli bosi), ale wszyscy zaaresztowani nie doszli do Jarosławia i nigdy nie wrócili do domu, co oznacza, że po drodze zostali zamordowani w którymś lesie między Oleszycami a Zapałowem. […]. To byli ludzie zaaresztowani w wioskach Cieszanowskiego.

            Ludzie chowali się, jak mogli, ale nie trwało to długo, bo z końcem listopada 1944 roku spadł niewielki śnieg, po śladach wszędzie można było dojść, i wszyscy mężczyźni zostali w domach. Pierwszy mord nastąpił w Dzikowie Starym. W Cewkowie w grudniu 1944 roku złapany został Iwan Znak. Przyprowadzili go do jego domu i w jego domu go mordowali, bijąc aż zmarł. […] W lutym 1945 roku zamordowali Dmytra Szalepskiego [?] (byłego komunistę, Ukraińca) z Dzikowa Starego. Łysiaków w Woli Cewkowskiej – on był inżynierem chemikiem, ona nauczycielką. W Dzikowie Nowym Ilko Karanicki pobity w październiku 1944 roku, a zamordowany w czerwcu 1945 roku. Wasyl Chodań z Dzikowa Nowego został pobity, tydzień potem zmarł. Wiosną 1945 roku dwóch wieśniaków z przysiółka Ułazowa Pyrożki. Jeden Żyła, nazwiska drugiego nie znam. Majątek pomordowanych lub pobitych zabierano. […] Zamordowali byłego sołtysa z czasów okupacji niemieckiej w Cewkowie. Doktora weterynarii Bandyrę zabrali z Lubaczowa do Rzeszowa i tam zamordowali. […] Zginął bez wieści Mykoła Gajda z Dzikowa Starego, dopiero po 6 miesiącach zawiadomili, że zmarł. W sierpniu 1945 roku zamordowali diaka z Gorajca […]

            W 4 dniu wysiedlenia wojsko zaaresztowało Szałajskiego i Zadorożnego (młodzi, około 30-letni) z Dzikowa Starego. Przywiązali ich do wozu i ruszyli końmi, a ci musieli biec dopóki nie stracili przytomności i upadli. Wtedy [żołnierze] wylali na nich kilka wiader wody. Gdy obydwaj trochę oprzytomnieli dalej taka sama jazda. Tak wlekli ich obu przez cały Dzików Nowy, Dzików Stary dopóki nie skonali w lesie między Dzikowem a Oleszycami. […]

Źródło: Oryginał, rękopis. Archiwum B. Huka, I. Horajski, [Spomyny], b.m, b.d., b.p. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.

STAN ZABYTKÓW UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Wyniki monitoringu z 10 marca 2012 r.

KRZYŻE przydrożne
Fotografie 05-10 rejestrują moment przejściowy pomiędzy ostateczną destrukcją i zanikaniem dawnego krzyża kamiennego proweniencji wschodniej, a wkomponowaniem na tym samym miejscu wraz z nowym elementem w postaci drewnianego ogrodzenia nowego krzyża, metalowego, odpowiadającego współczesnej technologii i estetyce wiejskiej rzymskiego katolicyzmu.

Krzyż upamiętniający zniesienie pańszczyzny