КРАЙНА (pol. Krajna) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie przemyskim. W 1939 r. liczyła 330 mieszkańców: 305 Ukraińców, 20 ukraińskojęzycznych rzymskich katolików, 15 Żydów [Kubijowycz, 18].

Powitanie

Krajna dziś nie znajduje się na kraju „świata”, którym była w czasie jej lokacji w rybotyckich dobrach rodu Rybotyckich, a więc w II połowie XVI wieku. W tym czasie była ich ukrainą, ziemią leżącą u-kraju, na krańcu ich ziemi…

Po XX-wiecznych deportacjach jest leśną pustynią, uroczyskiem (s)krajnym na zasadzie zaprzeczenia: pod względem skali nieistnienia, gdyż po wsi pozostały ruiny kapliczki, cerkwisko i pozostałości cmentarza Wiążą się z tym trudności jej odnalezieniu w terenie. Wiadomo, że po akcji „Wisła” w nieistniejącej wsi najbardziej „istnieje” cerkwisko i cmentarz. Mapa austriacka Królestwa Galicji i Lodomerii, sporządzona w latach 1779–1783 przez zespół Friedricha von Miega, pokazuje cerkiew zupełnie w górnej części wsi, od strony Łodzinki Górnej. Podobnie ulokowały ją późniejsze mapy, łącznie z przygotowaną przez WIG w latach 30. XX wieku. Poprawienie błędu polega na wskazaniu, że cerkiew stała na samym dole wsi, kilkaset metrów od drogi Łomna-Trójca, po lewej stronie potoku.

Foto niżej:

czytelne pozostałości placu po gospodarstwie i dróg wiejskich prowadzących przed przez kilka stuleci ze wsi na pola [kwiecień 2021 r.]

Trud szukania cerkwi opłaca się znakomicie. Świątynia stała na zboczu wzgórza, które dziś jest wysoką skarpą wzmocnioną starym łańcuchem drzew. Obok dobrze widoczna jest stara droga. Pomimo upływu lat oko wychwytuje duży nakład prac ziemnych na zboczu, co  pozwoliło na tak dobre acz pracochłonne ulokowanie świątyni w terenie. Niżej, na wielkim placu między cerkwią a potokiem prawdopodobnie urządzano wiejskie zebrania, festyny, na wiosnę dziewczyny śpiewały hahiłki. Po prawej stronie od cerkwi widać pozostałości po jakiejś poważnej budowli: zarys jej fundamentów widać bardzo dobrze. Sądząc po wzniesieniu, kryjącym cegły i kamień, zapewne była murowana. Mogła tu stać krajnieńska szkoła wzniesiona w latach 30.

HISTORIA

Pierwsza wzmianka z 1596 roku [Kryciński 251].

Stan na II połowę XIX wieku podaje Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego: Krajna (al. Krayna), […] W dolinie jednego z tych potoków i przy drodze wiodącej przez wieś z Woli Korzenieckiej do Trójcy leżą zabudowania wiejskie. Własność większa (Tyszkowskiego): roli ornej 18 [morgów], łąk i ogrodu 4, pastwiska 5, lasu 318; własność mniejsza: roli ornej 256, łąk i ogrodów 32, pastwisk 60, lasu 15 morgów. Według spisu z roku 1880 było 158 mieszkańców w gminie, 8 na obszarze dworskim (obrządku gr.-kat.). Parafia gr.-kat. w Łomnie. We wsi jest cerkiew [SGKP, t. IV, s. 583-584].

Dane te rejestrują wyznanie greckokatolickie 8 pracowników dworskich Tyszkowskiego. W okresie międzywojennym szematyzm greckokatolicki rejestrował we wsi 9 łacinników: zapewne były to następcy owych 8 osoby zmuszonych do zmiany wyznania.

W czasie deportacji Ukraińców do USSR i walk UPA w obronie m.in. Krajnej wieś nie uległa pożarom ani nie miała strat w ludziach. Mieszkańcy zostali wygnani przez WP przemocą we wrześniu, najpóźniej październiku, 1945 roku [Litopys UPA t. 33, 92]. W październiku Krajna została spalona przez UPA [tamże, 90]. Część mieszkańców ukryła się i w ilości 49 osób została wygnania przez WP na przełomie kwietnia i maja 1947 roku na Ziemie Zachodnie RP [Akcja „Wisła” 2013, 1046].

Parafia

W XIX-XX wieku wchodziła do parafii w Łomnej, a ta przed I wojną światową należała do dekanatu w Dobromilu, potem do dekanatu w Birczy. W 1908 roku Krajna liczyła 251 jej wiernych; we wsi parafia miała wtedy 4,5 morgów pola, 1 morgę łąk, niewielkie pastwisko, łącznie niemal 7 morgów [Szematyzm 1909, 86].

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ

Wyniki monitoringu z kwietnia 2021 roku.

CERKWISKO

Miejsce po cerkwi Zwiastowania NMP z 1883 roku [Szematyzm 1905, 85].

KAPLICZKA

CMENTARZ

Plac po szkole

KOMENTARZ

Wikipedia polska i ukraińska Krajną rejestruje [dostęp: 20.4.2021], ale… polska ma wariant szlachecki, czyli redukcyjny – wymienia właścicieli dworu, błędnie utożsamiając dwór z wsią i chyba z tego powodu zupełnie pomijając samą wieś; wzmiankuje tylko cerkiew, ale ta wsią przecież też nie była. Ukraińska wersja koncentruje się na deportacji Ukraińców w 1945 roku, ale nie we wsi, a w rejonie.

Kryciński 2003 i 2007 podaje błędnie datę budowy cerkwi jako 18882 rok.

Jako pierwszy fotografie cmentarza i pozostałości życia człowieka w Krajnej w 2019 roku opublikował Jarosław Synycia: http://synytsia.com/2019/06/28/hresty-predkiv-nashyh-rozpovid-pro/

BIBLIOGRAFIA