Olszany | APOKRYF RUSKI

ВІЛЬШАНИ (pol. Olszany) – do 1947 r. wieś ukraińska w powiecie przemyskim. W 1939 r. liczyła 850 mieszkańców: 810 Ukraińców, 10 Polaków, 25 ukraińskojęzycznych rzymskich katolików, 5 Żydów [Kubijowycz, 57].

DOKUMENTY

1945 marzec 8, Krasiczyn – Meldunek posterunku MO w Krasiczynie dla Sądu Okręgowego w Przemyślu o mordzie na 11 Ukraińcach we wsi Olszany

W nocy 6-go na 7-go marca zostali zamordowani przez nieznanych sprawców:

Kopystiańska Eugenia, lat 55, żona gr.-kat. proboszcza w Olszynach,
Kopystiańska Tatiana, lat 24, córka księdza,
Kołodziej Katarzyna, lat 27, służąca księdza,
Senyszyn Helena, lat 47, nauczycielka w Olszanach,
Senyszyn Areta, lat 20, córka nauczycielki,
Popowicz Jan, lat 55, gospodarz,
Truchan Jan, lat 55, gospodarz ,
Truchan Wasyl, lat 44, gospodarz,
Truchan Piotr, lat 34, kierownik mleczarni w Olszanach,

10 i 11. nieustalonej tożsamości, którzy wedle zapodania sołtysa z Olszyn, pochodzili z Jawornika Ruskiego, powracali z Przemyśla i zatrzymali się na nocleg u wymienionego ad 8. Wasyla Truchana, wszyscy wyznania gr.-kat., narodowości ukraińskiej.

Nadto została ciężko ranna Kopystiańska Zofia, córka księdza, agentka pocztowa w Olszynach.

[…]

Przesłuchana Zofia Kopystiańska, która została przy życiu, podała, że w nocy 6.3.1945 o godzinie 23-ciej przybyło kilku osobników pod ich dom. Zapodając się za milicjantów, wezwali, by im otworzono drzwi, a gdy odmówili tego, wówczas padło kilka strzałów, następnie wyłamali okno i weszli do wnętrza mieszkania.

W mieszkaniu zastali jej matkę, siostrę, służącą oraz ja i wezwali ich, aby położyli się na podłodze, po czym poczęli szukać za księdzem, gdy go nie znaleźli, kazali im się podnieść i zabrali ich ze sobą rzekomo w celu przesłuchania na posterunek milicji w Krasiczynie.

Gdy przybyli na rozdroże przy skrzyżowaniu dróg obok szkoły w Olszanach, spotkali tam większą grupę ludzi, wśród których były już wszystkie wymienione na wstępie osoby, skąd zabrali całą grupę i poprowadzili drogą w stronę Krasic.

Gdy przybyli nad San w Krasicach, kazano im iść na lód, by przeprawić się na drugą stronę przez San, a gdy tego nie chcieli uczynić, tłumacząc napastnikom, iż jest słaby lód i mogą się utopić, wówczas sprawcy wszystkich na miejscu rozstrzelali, ona została raniona i udając nieżywą ocalała z życiem.

Zeznająca podała ponadto, że nie wie, ilu mogło być sprawców, jednak była ich większa grupa, ubrani byli w płaszcze polskie, sowieckie, a także w ubraniach cywilnych, zupełnie jak nieznani.

Zapytany ksiądz Stefan Kopystiański nie może dać w tej sprawie żadnych wyjaśnień, ponieważ z chwilą, gdy sprawcy wtargnęli do mieszkania, zdołał ukryć się obok w pokoju, gdzie mieściła się agencja pocztowa i przeczekał tam do rana, dodając, że po uprowadzeniu jego rodziny, sprawcy kilkakrotnie wracali do jego mieszkania, poszukując za nim.

Wypytana Katarzyna Truchan, żona zabitego Wasyla podała, że do jej mieszkania przybyło kilku osobników, zabrali jej męża oraz dwóch osobników z Jawornika Ruskiego i prędko odeszli.

[…]

Zwłoki zabitych zostały zabrane przez rodziny i pogrzebane.

Komendant posterunku

Pańczyszyn Józef

Odpis, maszynopis. APP, SPP 79, k. 207–208.

1945 marzec 22, Przemyśl – Fragment sprawozdania sytuacyjnego starosty przemyskiego dla Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie za okres 5 III 1945 r. – 20 III 1945 r. dotyczący mordu w Olszanach

[…] W nocy z 6 na 7.3. br. niewykryci dotychczas sprawcy napadli na gromadę Olszany i zamordowali:

1/ Kopystiańską Eugenię, żonę greckokatolickiego proboszcza z Olszan,

2/ Kopystiańską Tatianę, córkę ” ” ”

3/ Kołodziej Katarzynę, służącą ” ” ”

4/ Senyszyn Helenę, nauczycielkę w Olszanach,

5/ Senyszyn Arytę, córkę wymienionej nauczycielki,

6/ Popowicza Jana, rolnika z Olszan,

7/ Truchana Jana, ” ”

8/ Truchana Wasyla, ” ”

9/ Truchana Piotra, kierownika mleczarni z Olszan oraz 2 osobników nieznanych nazwisk, pochodzących z Jawornika Ruskiego.

Wszyscy zamordowani byli narodowości ukraińskiej. […]

Oryginał, maszynopis. APRz, UW Rz 373, k. 289.

Fragment relacji Wołodymyra Popowycza o mordzie na Ukraińcach w Olszanach

[…] Gdy do zagłady wsi pozostawało kilka miesięcy, miały miejsce tragiczne wydarzenia, które pozostawiły po sobie bardzo bolesne wspomnienia i smutną przestrogę dla obydwu sąsiednich narodów. W nocy 7 marca 1945 roku banda, złożona z osobników z Komary, Zalesia i Krasiczyna, napadła na wieś. Z domów wyprowadziła nad San 16 osób, aby potopić je tam pod lodem. Ludzie nie dali się zepchnąć do rzeki, dlatego mordercy pomordowali ich, rozbijając głowy kolbami karabinów. Bali się strzelać, aby nie zaalarmować żołnierzy UPA, którzy mogli znajdować się w pobliskich lasach. Następnego dnia na prawym brzegu Sanu znaleziono ciała pomordowanych (Sofija Kopystiańska jeszcze żyła i zdążyła opowiedzieć o dramacie, ale w drodze do szpitala zmarła). Wśród zamordowanych znaleźli się: Senyszyn Ołena – nauczycielka, Senyszyn Areta – jej córka, gimnazjalistka, Stefanija Kopystiańska – żona księdza, Tetijana Kopystiańska – córka księdza, Sofija Kopystiańska – córka księdza, Iwan Popowycz – rolnik, wójt, Wasyl Truchan – rolnik, działacz spółdzielczy, Iwan Truchan – rolnik, brat Wasyla, Petro Fenyk – rolnik, działacz społeczny i 7 innych osób, których nazwisk nie mogłem się dowiedzieć. Ciała ofiar pochowano w wspólnym grobie koło cerkwi w Olszanach. Śledztwo urzędowe nie wykryło winowajców… […]

Źródło: s. Wilszany, w: Deportaciji…, t. 3: Spohady, Lwiw 2002, s. 63.

HISTORIA
Wojsko Polskie w maju 1947 r. w ramach deportacji o kryptonimie „Wisła” wygnało z Olszan 1 obywatela RP narodowości ukraińskiej [Akcja „Wisła” 2013, 1047].

KOMENTARZE

DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
Wyniki monitoringu z 2012 r.

CERKIEW