ЖАПАЛІВ (pol. Zapałów) – przed 1947 r. wieś ukraińska w powiecie jarosławskim. W 1939 r. liczyła 1880 mieszkańców, w tym 1300 Ukraińców, 80 Polaków, 450 rzymskich katolików posługujących się językiem ukraińskim oraz 50 Żydów [Kubijowycz, 32].
DOKUMENTY
Księga bractwa cerkiewnego parafii św. św. Kosmy i Damiana z połowy XVIII w.
Fragment wykonanego przez referenta OUN „Borysa” spisu ofiar terroru różnych formacji zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej, w wyniku którego zamordowały one zostało 5 Ukraińców
Zapałów
Akt terroru od 1 stycznia 1943 roku do 31 marca 1947 roku
[…] 5 IX 1944 roku napadła MO w sile 4 osób na Łach Kuzia, Ukraińca z Zapałowa, lat 29, który zaczął uciekać i został zastrzelony przez MO strzałem w piersi; […]
Dnia 2 II 1945 roku MO przyszła aresztować Szałaja Iwana, Ukraińca z Zapałowa, lat 20, który w czasie ucieczki przed MO został zastrzelony strzałem w głowę; […]
15 X 1945 roku w godzinach popołudniowych z kierunku Oleszyc przyjechało Wojsko Polskie w sile 120 osób go wsi Zapałów, okrążyli wieś, pozganiali mieszkańców na plac przed cerkwią, a następnie przyprowadzili aresztowanego Iwanczuka Iwana, Ukraińca z Zapałowa, lat 42 i na oczach wsi rozstrzelali go za przynależność do UPA; […]
Dnia 2 V 1946 roku Wojsko Polskie i Urząd Bezpieczeństwa w liczbie 70 osób przeprowadzali rewizję; uciekając przed WP zabity został Towczko Mychajło, Ukrainiec, lat 18;
Dnia 5 II 1946 roku Wojsko Polskie i Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa z Jarosławia przyjechali do Zapałowa po siano, pytali o banderowców. WP zobaczyło Czerwonkę Stepana, Ukraińca z Zapałowa, lat 22, który zaczął uciekać. Żołnierze zaczęli strzelać do uciekiniera [nieczyt.], zmarł po 2 godzinach od rany w brzuch; […]
Dnia [?] I1946 roku pojechał do młyna ukraiński gospodarz ze wsi Zapałów Szałaj Ilko, lat […] i dostał strzał w głowę za to, że był Ukraińcem; […]
Dnia 31 III 1947 roku „Borys”
Oryginał, rękopis. AIPN Rz 072/1, t. 23, Żapaliw. Akt teroru wid 1/5 43 – 31 III 1947, k. 368.
maj (?) 1946 r., [m.p.] – Fragment sprawozdania referenta politycznego rejonu II Okręgu II Kraju Zakerzońskiego Michała Borys „Żana” o mordach na Ukraińcach we wsi Zapałów
[…] Wólka Zapałowska […]: zamordowano 3 mężczyzn (2 przez bolszewików, 1 przez WP). […]
14 października 1944 r. miejscowa MO zamordowała wieśniaka Szałaja Iwana lat 29.
17 marca 1945 r. MO zamordowała Szałaja Ołeksę. […]
10 grudnia 1945 r. MO zamordowała wieśniaka Kunia Mykołę. […]
Razem: 5 zamordowanych (3 przez MO, 1 przez bolszewików, 1 przez WP). […]
Źródło: Informacija pro ukrajinśki seła ta jich meszkanciw, szczo postradały w rezultati polśkych napadiw na terenach Jarosławszczyny ta Lubacziwszczyny protiahom 1945 r., w: Polśko-ukrajinśki stosunky w 1942–1947 rr. u dokumentach OUN ta UPA, red. W. Wiatrowycz, t. 2, Lwiw 2011, s. 960. Tłumaczenie z języka ukraińskiego.
Przysiółek Wólka Zapałowska
Fragment wykonanego przez referenta OUN „Borysa” spisu ofiar terroru różnych formacji zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej, w wyniku którego zamordowały one 2 Ukraińców
[…] Dnia 6 V 1945 roku MO z Zapałowa dokonała aresztu Napory Ołeksy, Ukraińca z Czetyrboków, lat 20; został on odwieziony do Przemyśla, skąd otrzymano wiadomość, że został zabity; […]
Dnia 25 XI 1945 roku o godzinie 3 w nocy na wieś Bachory napadło WP, szturmówka z Lubaczowa, w ilości nieustalonej. Okrążyli wieś, pozganiali [nieczyt.] i mężczyzn w jedno miejsce, gdzie mocno ich bili i obrabowali wieśniaków ze wszystkiego oraz zabili strzałem w głowę gospodarza Kruń Mikołaja, Ukraińca z Bachorów, lat 52 […].
Oryginał, maszynopis. AIPN Rz 072/1, t. 23, Akt teroriw wid 1/5 1943 – 31/5 1947 hromady Wilka Zapaliwśka, k. 366.
HISTORIA
Po deportacji części mieszkańców Ukraińców do Ukraińskiej SRR w latach 1945–1946 Wojsko Polskie w 1947 r. w ramach deportacji o kryptonimie „Wisła” wygnało ze wsi na tzw. Ziemie Odzyskane obywateli RP narodowości ukraińskiej: 3 czerwca 168, w okresie 6-10 czerwca 83, 16-20 czerwca 40, 8-18 lipca 39 osób [Akcja „Wisła” 2013, 1037].
DZIEDZICTWO UKRAIŃSKIEJ KULTURY MATERIALNEJ
CERKIEW
Cerkiew pod wezwaniem św. Kosmy i Damiana, z 1927 r. Obecnie świątynia zapałowskiej parafii prawosławnej PAKP.
Fotografie z 20 sierpnia 2010 r.
UPAMIĘTNIENIE ofiar akcji „Wisła”
W 50 rocznicę wykonania decyzji rządu Rzeczpospolitej Polskiej o deportacji obywateli polskich narodowości ukraińskiej z Zapałowa w ramach ogólnopolskiej akcji „Wisła” staraniem wiernych parafii prawosławnej tej wsi powstało upamiętnienie w formie krzyża trójramiennego i obelisku z napisem memoratywnym. Upamiętnienie znajduje się w odległości ok. 10 m. na północ od cerkwi. Poświęcenie miało miejsce 30 maja 1997 r.
Fotografie z 20 sierpnia 2010 r.
CMENTARZ
Cmentarz parafialny w Zapałowie znajduje się na północ od cerkwi, w odległości ok. 60 m. Przejście obok świątyni. Fotografie z 20 sierpnia 2010 r.
